ਬਾਲਾਕੋਟ - ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੀ ਹਨ ਹਾਲਾਤ
ਇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਿਸ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬੰਦ ਹੈ।
ਇਹ ਖੇਤਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਅਦਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੁਫ਼ੀਆ ਢਾਲ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ 'ਚ ਇੱਕ ਸੈਲਾਨੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣੇ ਬਾਲਾਕੋਟ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਜਾਬਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਘਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਬਣੇ ਚਾਰ ਖੱਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਖੱਡਾਂ ਸਾਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬਾਲਾਕੋਟ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਜਾਬਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਹ ਖ਼ੇਤਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੋਈ ਕਗਾਂਰ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ, ਇਹ ਨਦੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ
ਹਮਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡਰ
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਜਦੋਂ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਏ ਸਨ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਕੈਮਰੇ 'ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਕੇ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਪਰ ਹਮਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਕਗਾਂਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਗਾਂਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ "ਇੱਕ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਿਆ, ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਕੀ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?"
ਇਹ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਲੋਕ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡਰੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ।
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਘੰਟਾ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਗਾਂਰ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚਣ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਵੀ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚਣ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਵੀ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
'ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਉਹ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ'
ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਫੋਨ ਚੁੱਕਿਆ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ਦੋ ਲੋਕ ਆਏ ਹਨ, ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫੋਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਫੋਨ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡਿਓ ਲੈਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਅਸੀਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸੀ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪਾਬੰਦੀ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਫੋਨ ਕਰਨਗੇ। ਪੰਜ ਸੱਤ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਉਥੋਂ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ।
ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਵਿਅਕਤੀ ਫੋਨ 'ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।
ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਹ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।"
ਕਗਾਂਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਘਰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹੈ ਜਿਥੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਸਾਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਉਹ ਦੂਰ ਪਹਾੜ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਘਾਹ ਕੱਟਣ ਲਈ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਦਿਨ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਛੁੱਟੀ ਵਜੋਂ ਘਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਖ਼ੇਤਰ
ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਘਰ ਕਗਾਂਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਘਰ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉੱਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਹਨ। ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਪਹਾੜੀ ਖ਼ੇਤਰ ਨੂੰ 'ਥਾਨਾ ਪਰਵਤ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕ਼ੁਰਾਨ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਦਰੱਸਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ, ਮਦਰੱਸੇ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਰਸਤਾ ਜਾਬਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਬਾਲਾਕੋਟ ਰੋਡ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਮਦਰੱਸੇ ਦਾ ਸਧਾਰਣ ਰਸਤਾ ਜਾਬਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਬਾਲਾਕੋਟ ਰੋਡ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਸਾਲ ਵੀ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਉਥੇ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਰਸਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਗਾਂਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਾਬਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ, ਇੱਕ ਸਾਲ ਬੀਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉੱਥੇ ਅਣ-ਐਲਾਨੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਥਾਨਕ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਹਨ।
ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਲਈ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ
ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਲਈ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ।
ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਨੂਰਾਂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪੰਜ - ਸੱਤ ਮਿੰਟ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਕੱਲੇ ਜਾਣਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।"
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਗੇ।"
ਇਸ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਜਾਬਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਬਾਲਾਕੋਟ ਰੋਡ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਸਾਦੇ ਕਪੜੇ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਪਰ 10-11 ਘੰਟੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੋਨ ਕਾਲ ਆ ਰਹੇ ਸਨ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨੰਬਰਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਸਾਥੀ ਮੈਨੂੰ ਕਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਫੋਨ ਕਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ।"
ਇਕ ਹੋਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਮੈਂ ਵੀ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਲੈਪਟਾਪ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਕੈਮਰਾ ਸਭ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ।”
ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ?
ਇਕ ਹੋਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਦੱਸਿਆ, "ਮੈਂ ਵੀ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਲੈਪਟਾਪ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਕੈਮਰਾ ਸਭ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ। ਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੈਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।"
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਬੰਦ ਹੈ।
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਮਲੇ ਦੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸੌ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ।
ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਜਦੋਂ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮਦਰੱਸੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਮਦਰੱਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆ।"
ਉਹ ਆਦਮੀ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਸਵੇਰੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਕਗਾਂਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫੌਜ ਉਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ। ਉਹ ਮੀਡੀਆ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫਰੰਟੀਅਰ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲ ਦੇ ਜਵਾਨ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।"
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਦਰੱਸਾ ਬੰਦ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਥੇ ਕੋਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ।
ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਦਰੱਸੇ 'ਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਲੀਮ
ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਸਾਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮਦਰੱਸੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਸਵੇਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਦਰੱਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਭ ਕੁਝ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ।"
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਦਰੱਸਾ ਬੰਦ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਥੇ ਕੋਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ, ਦੋ ਵਿਅਕਤੀ ਮਦਰੱਸੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਦਰੱਸੇ ਦਾ ਨਿਗਰਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿਚ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਸਥਾਨਕ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿਚ ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਦਰੱਸਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸੀ ਜੋ ਉਥੇ ਹੋਸਟਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।"
ਇਹ ਮਦਰੱਸਾ ਜਾਬਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਨਾਹ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ' ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਜੰਗਲ ਸੰਘਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਸੇਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲਾਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਸੇਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲਾਤ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਿਲੀਅਨ ਟ੍ਰੀ ਜੰਗਲਾਤ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਦਰੱਸਾ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜਿਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਦਰੱਸਾ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਉਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਸ ਮਦਰੱਸੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ?
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਦਰੱਸਾ 1980 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮਦਰੱਸਾ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸੀ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ।
ਹੁਣ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਗਠਨ ਹਰਕ਼ਤ-ਉਲ-ਅੰਸਾਰ ਨੂੰ 1990 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਮਦਰੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਰਕਤ-ਉਲ-ਅੰਸਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੀ।
ਮੌਲਾਨਾ ਮਸੂਦ ਅਜ਼ਹਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਰਕਤ-ਉਲ-ਅੰਸਾਰ ਦੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸਦ-ਏ-ਜੇਹਾਦ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੌਲਾਨਾ ਮਸੂਦ ਅਜ਼ਹਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜ਼ਹਰ ਨੂੰ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਮੌਲਾਨਾ ਮਸੂਦ ਅਜ਼ਹਰ ਨੇ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ (ਜਿਸ 'ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਦਰੱਸਾ ਸਿੱਧੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ।
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਲਕੋਟ ਰੋਡ 'ਤੇ ਮਦਰੱਸਾ ਤਾਲੀਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰਡਿੰਗ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਵੀ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਅਜਿਹੇ ਬੋਰਡ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਗਾਂਰ ਅਤੇ ਜਾਬਾ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸੈਲਾਨੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਬਣਿਆ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਗਾਂਰ ਅਤੇ ਜਾਬਾ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਸੈਲਾਨੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਸੈਲਾਨੀ ਨਾਰਾਨ, ਕਾਗਹਨ, ਬਾਲਾਕੋਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਥੇ ਠਹਿਰਦੇ ਹਨ।
ਐਬਟਾਬਾਦ ਦੇ ਖੁਰੱਮ ਖ਼ਾਨ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਕਗਾਂਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਨਾਰਾਨ ਗਏ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਉਹ ਖ਼ੇਤਰ ਦੇਖਿਆ ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਟਹਿਲਦੇ ਰਹੇ।
ਬਾਲਾਕੋਟ ਦੇ ਟੈਕਸੀ ਚਾਲਕ ਸਰਦਾਰ ਫ਼ਰਹਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ, ਸਾਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਨਾ ਲਿਆਓ।
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾ ਕਰੋ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਉਤਸੁਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋਂ
https://www.youtube.com/watch?v=c1JZ2WUw56s
https://www.youtube.com/watch?v=iCds4ijZdxA
https://www.youtube.com/watch?v=OFiLEXgKnLU
(ਬੀਬੀਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ FACEBOOK, INSTAGRAM, TWITTERਅਤੇ YouTube 'ਤੇ ਜੁੜੋ।)
ਸੀਰੀਆ: ਇਦਬਿਲ ''ਚ ਹਵਾਈ ਹਮਲਾ, ਤੁਰਕੀ ਦੇ 29 ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ
NEXT STORY 
