ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ(ਨੀਰਜ) : ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਅਨਮੋਲ ਗਗਨ ਮਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਿੰਡ ਮੋੜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਅਟਾਰੀ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਦੀ ਆਖਰੀ ਕੰਧ ਵੀ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਡਿੱਗ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਢਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੁਲਮੋਰਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਦਿਨੋਂ-ਦਿਨ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਇਸ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਦੇ ਸਾਬਕਾ ਅਕਾਲੀ-ਭਾਜਪਾ ਗਠਜੋੜ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੁਲਮੋਰਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਬਕਾ ਅਕਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਹੈਰੀਟੇਜ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਖ਼ਰਚ ਕੇ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ਅਲ ਵਿਰਾਸਤ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਜਦਕਿ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਮੰਡੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪੁਲਮੋਰਨ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਬਣੇ 12 ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਨ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ’ਚ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਦੇ ਕਦੇ ਬਾਰਾਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਇਕ ਵੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਪੁਰਮੋਰਨ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਨਹਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੁਲ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਡੇਰੇ ਲਾਉਂਦੀ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸਾ ਖੰਡਰ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਸ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਬਾਜਾਰ ਵੀ ਸਥਿਤ ਸੀ।
ਮੱਖਣਪੁਰ ਦੀ ਡਾਂਸਰ ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ਪੁਲਮੋਰਨ
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪਲਮੋਰਨ ਜਾਂ ਪੁਲਮੋਰਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੀ. ਓ. ਪੀ. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੁਲਮੋਰਾ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰਸਤਾ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ੇਰੇ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਆਪਣੀ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਵਿਚ ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਮੱਖਣਪੁਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਾਂਸਰ ਮੋਰਾਂ ਦਾ ਡਾਂਸ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਮੋਰਾਂ ਮਹਾਰਾਜੇ ਕੋਲ ਆਉਦੀ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਮੋਰਾਂ ਦੀ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਇਸ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਰੁੜ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਇਕ ਪੁਲ ਬਣਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਪਲਮੋਰਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਪੁਲ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਡਰੇਨ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਬਚੇ ਹਿੱਸੇ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਹ ਪੁਲਮੋਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ।
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸੀ ਪਲਮੋਰਨ
ਸ਼ੇਰੇ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਪਲਮੋਰਨ ਦਾ ਇਹ ਸਥਾਨ ਮੱਧ ਏਸੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵਪਾਰਕ ਮੰਡੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੇਰੇ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਜੰਮੂ-ਕਸਮੀਰ, ਪੂਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਿੰਧ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪੇਸਾਵਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮੰਡੀ ਰਾਹੀਂ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਪਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਾਲ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਪਲਮੋਰਨ ਦੇ ਇਸ ਵਪਾਰਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਸਨ।
ਪੁਲਮੋਰਨ ਦੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਛੱਪੜ ਹੈ, ਜੋ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵਪਾਰੀ ਇਸ ਛੱਪੜ ਵਿੱਚ ਇਸਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਛੱਪੜ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਨਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਛੱਪੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਪੁਜਾਰੀ ਆ ਕੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਛੱਪੜ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲ ਦਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਧੂ ਜੋੜੇ ਨੇ ਛੱਪੜ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਗੀ ਦੇਖਰੇਖ ਨਹੀਂ ਰਹੀ।
ਬੀ. ਓ. ਪੀ ਪੁਲਮੋਰਨ ’ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ ਖੂਨੀ ਜੰਗ
ਪੁਲਮੋਰਨ ਪੁਲ ਅਤੇ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਜਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬੀ. ਓ. ਪੀ. 1971 ਵਿਚ ਪੁਲਮੋਰਨ ਵਿਖੇ ਹੀ ਖੂਨੀ ਜੰਗ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੈਕਿੰਡ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਅਤੇ 27 ਬੀ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਦੰਦ ਖੱਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ, ਜੋ ਬੀ. ਓ. ਪੀ. ਉਸ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਇਸ ਬੀ. ਓ. ਪੀ. ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਵਾਰ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਕਫਨ ਬੰਨ ਚੁੱਕੇ ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕ ਨਾ ਚੱਲੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਮਹਾਵੀਰ ਚੱਕਰ ਜੇਤੂ ਲਾਂਸ ਨਾਇਕ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸੇ ਬੀ.ਓ.ਪੀ. ਤੇ ਖੋਹੀ ਸੀ ਐੱਮ.ਐੱਮ.ਜੀ
ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਸ ਖੂਨੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਮਹਾਵੀਰ ਚੱਕਰ ਜੇਤੂ ਸ਼ਹੀਦ ਲਾਂਸ ਨਾਇਕ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ’ਤੇ ਪੱਟੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬੰਕਰ ਤੋਂ ਗੋਲ਼ੀਬਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐੱਮ.ਐੱਮ.ਜੀ. ਨੂੰ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਖੋਹ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਮਹਾਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਕਮਰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਬੇਕਦਰੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਨੋਟ- ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਕੁਮੈਂਟ ਬਾਕਸ 'ਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼
NEXT STORY 
