ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ - 1865 ’ਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਫਾਰੈਸਟ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ 1966 ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲਾਤ ਸੇਵਾ (IFS) ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸੇਵਾ ਬਣ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਰਧ-ਵਰਦੀ ਵਾਲਾ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ’ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ’ਚ ਹੋਇਆ। 1980 ’ਚ ਤਿੰਨ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਸ ’ਚ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਮੂਲੀ ਸੋਧਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ (ਭੌਤਿਕ ਮਾਪਦੰਡਾਂ 'ਤੇ ਢਿੱਲ ਦੇ ਨਾਲ) ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ IFS ’ਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਕਾਡਰ ਤਾਕਤ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 350 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ।
ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹਿਲਾ ਜੰਗਲਾਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਸਿੰਗ ਵਾਲੇ ਗੈਂਡੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। 2023 ’ਚ, ਅਸਾਮ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਰਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹਿਲਾ ਜੰਗਲਾਤ ਗਾਰਡਾਂ, ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਬਟਾਲੀਅਨ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੇਂਡੂ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸਿਖਲਾਈ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਬੰਦੂਕਾਂ ਵਰਗੇ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣਾ ਤੇ ਵਰਤਣਾ ਸਿੱਖਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਵੱਖਰੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ "ਜੰਗਲ ਪੋਸਟਿੰਗ" ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਲਈ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਆਈ। ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਸੰਭਾਲ ਮਾਡਲ ਲਈ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕੈਂਪ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਕੈਂਪਾਂ ’ਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ’ਚ 233 ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕੈਂਪ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਕਵਰੇਜ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੈਂਪ ਮੁੱਢਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੂਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ, ਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰੀ ਰਸੋਈਆਂ ਕੁਝ ਪੂਰਵ-ਲੋੜਾਂ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਮਹਿਲਾ ਕੈਂਪ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਅਸਲ ਚੁਣੌਤੀ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਕੀ ਔਰਤਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣਗੀਆਂ?
ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਜੁਲਾਈ 2024 ’ਚ, ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਨੇ 1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੜ੍ਹ ਦੇਖੇ। 2 ਜੁਲਾਈ, 2024 ਨੂੰ, ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੇ ਉੱਚੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ’ਚ ਪਾਰਕ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਵੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੇਂਡੂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਸਮੇਤ ਮਨੁੱਖ ਮੁਸੀਬਤ ’ਚ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕੈਂਪ ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਸਮੇਤ ਰਾਸ਼ਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਿੱਜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਫਰੰਟ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ।
ਪਾਰਕ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 715 ਜੰਗ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਹਿਲਾ ਫਰੰਟਲਾਈਨ ਨੇ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਨੌਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਗਲਿਆਰਿਆਂ 'ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ, ਫਸੇ ਹੋਏ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਸ਼ ਹਮਰੁਤਬਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਡਿਊਟੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। ਸਹਿਯੋਗੀ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, 2024 ਵਿਚ ਸੜਕੀ ਹਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਨਵ-ਜਨਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਰ (ਦੋ ਸੂਰ ਹਿਰਨ) ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨੇ ਹੜ੍ਹ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। 35 ਔਖੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਕੁੱਲ 180 ਫਸੇ ਹੋਏ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 148 ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ 9 ਮਾਰਚ, 2024 ਨੂੰ ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਵਣ ਦੁਰਗਾ (ਜੰਗਲ ਦੀ ਦੇਵੀ) ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਔਖੇ ਅਹੁਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਜਾਂ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਬਰਾਬਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਚਾਰ, ਪੇਂਡੂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬਿਹਤਰ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦੇ ਵਾਧੂ ਹੁਨਰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਕੁਦਰਤ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਕਰੀਏ?
ਭਾਰਤ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ 10 ਗੁਣਾ ਵਧੀ, 1 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਟੀਚੇ ਵੱਲ ਵਧ ਰਿਹੈ ਦੇਸ਼
NEXT STORY 
