ਜੇਕਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ-ਸੇਵਕ ਸੰਘ ਵੱਲੋਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ 100 ਸਾਲ ਦੀ ਸੰਘ-ਯਾਤਰਾ: ਨਵਾਂ ਹੋਰਾਈਜ਼ਨ ’ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਸੰਵਾਦ ਸੈਸ਼ਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚਰਚੇ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹਨ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤੂਫਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਹਰ ਹਰ ਪਾਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਸੰਵਾਦ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵਰਗ ਵਿਚ ਸੰਘ ਪ੍ਰਤੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿਚ ਇਕ ਅਨੁਕੂਲ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸੰਘ ਦੇ ਸਰਸੰਚਾਲਕ ਡਾ. ਮੋਹਨ ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਰਸਮੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨ ਭਵਨ ਵਿਚ ਦੋ ਦਿਨ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤੇ, ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਆਪਕ ਉਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਜਿਹੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਹਰ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਠਾਏ ਗਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਮਿਲ ਗਏ ਹੋਣ।
ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ, ਕੁਦਰਤੀ, ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਸੰਘ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਕੀ ਅਨੁਭਵ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਕ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਕੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਇਹ ਕਿਹੜੇ ਟੀਚਿਆਂ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ’ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇਗਾ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਦੇਣਾ ਇਕ ਆਮ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਲਈ ਵਿਰੋਧ, ਕੁੜੱਤਣ ਜਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਡਾ. ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੰਘ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਇਕ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਕੀ ਜੈ’।
ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਬਣੇ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵੀ ਰਹੇਗਾ। ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਰਥ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਆਦਰਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦੂਸਰੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸਕਣ। ਭਾਰਤ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਪਣਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਸੰਘ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਗਿਆਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਸਵਦੇਸ਼ੀ, ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਕਰਤੱਵ ਚੇਤਨਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਟੁੱਟਣ ਵੱਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਟੁੱਟਣ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਸ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨਹੀਂ।
ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਜਾਤ ਦੀ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਤੀ ਉਸ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉੱਚ-ਨੀਚ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਉਪਲਬਧ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸਾਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਲਓ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਵਧੋ। ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਢਾਂਚੇ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਹੋਂਦ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਰਸਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਅਸੀਂ ਜਿੱਥੋਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਉੱਥੋਂ ਨਹੀਂ ਮੁੜ ਸਕਦੇ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੁੜਨਾ ਪਵੇਗਾ।
ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ, ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਬਣਾਏਗਾ। ਵਲੰਟੀਅਰ ਸਾਲ ਭਰ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਗੇ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਕਿਉਂ? ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹਿੰਦੂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਭਾਰਤੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵੀ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ’ਤੇ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਈਸਾਈਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਕਿਉਂ? ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਰਮਹੰਸ ਨੇ ਤਿੰਨੋਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਧਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਥਾਂ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ 40 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਡੀ. ਐੱਨ. ਏ. ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਰਸਮਾਂ ਬਦਲੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਹੋਗੇ ਤਾਂ ਮਜ਼੍ਹਬ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ, ਧਰਮ ਬਦਲੇ, ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖੋ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਭਾਗਵਤ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸੰਵਾਦ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਾਂਗੇ ਕਿ 100 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਸੇਵਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਨੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ, ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਵਿਹਾਰਕ ਹਕੀਕਤ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ ’ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਭਾਗਵਤ ਨੇ ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਰਗਾਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰੂਪਰੇਖਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਘ ਬਾਰੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।
ਅਵਧੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ
‘ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਅਕਸ ਧੁੰਦਲਾ ਕਰ ਰਹੇ’ ਯੌਨ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ’ਚ ਘਿਰੇ ਕੁਝ ਨੇਤਾ!
NEXT STORY 
