ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਚੋਟੀ ਦੀ ਫੌਜੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ (ਪਹਿਲਾਂ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਅਸੀਮ ਮੁਨੀਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਜ਼ਹੀਰ ਅਹਿਮਦ ਬਾਬਰ ਸਿੱਧੂ) ਦੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਦੌਰੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਸੰਭਾਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਸਥਿਰ ਖੇਤਰ ਲਈ ਦੂਰਗਾਮੀ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅਮਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਉਸ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮੁੜ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਦਰਾੜਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦਾ ਜੋਖਮ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਇਹ ਨਵਾਂ ਜੋੜ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਲਈ ਅਸਥਿਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਜਨਰਲ ਮੁਨੀਰ ਦੀ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਫੇਰੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨਾਲ ਵਰਕਿੰਗ ਲੰਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੁਨੀਰ ਨੇ ਇਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਹਮਲਾਵਰਤਾ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਵੱਲ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਲਈਆਂ।
ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ‘ਖੇਤਰੀ ਸਥਿਰਤਾ’ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ਦੱਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਦਾਅਵੇ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹਨ ਜੋ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ ਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਟਰੰਪ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ 5ਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼, ਉੱਨਤ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ, ਫੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਵਪਾਰਕ ਸੌਦਿਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਨਾਲ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਨੇੜਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਦੇ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਆਪਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਇਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਜੁੜਨਾ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਖਾੜੀ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਜਾਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਹੋਵੇ। ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਵਧਦੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਸੰਭਾਵੀ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਅਮਰੀਕੀ ਯੋਜਨਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਟਰੰਪ ਨੇ ਖੁਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਖੇਡ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਮਰੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਦੁਬਾਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੇ ਦਾਅ ’ਤੇ।
ਅਮਰੀਕਾ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਨਵੀਂ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫ਼ਾਈ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚਕਾਰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਣਨੀਤਕ ਸਮਝ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ’ਤੇ, ਸਗੋਂ ਸਾਂਝੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਮੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਹਿਯੋਗ ’ਤੇ ਵੀ ਆਧਾਰਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸੁਝਾਅ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਚੀਨੀ ਫੌਜੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਲਾਬਿੰਗ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹੁਣ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਐੱਫ-16 ਬਲਾਕ 70 ਜੈੱਟ, ਹਿਮਾਰਸ ਰਾਕੇਟ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਉੱਨਤ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਹਰੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਉਹ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਓਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਪ੍ਰੋਕਸੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਸੰਪੱਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਵਰਤਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸੁਭਾਵਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਕ ਮੁੜ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਹਮਲਾਵਰ ਰੁਖ ਅਪਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਘੁਸਪੈਠ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਮੁਨੀਰ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਇਕ ਨਵੇਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਣਨੀਤਕ ਰੁਖ ਦਾ ਮੁੜ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਤੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪਹੁੰਚ ਵਧਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਨੀਤੀ ਵਿਰੁੱਧ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੋਧਵਾਦੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੋਖਮ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਖੇਤਰੀ ਸਥਿਰਤਾ ਲਈ ਵੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ, ਜੰਗਲ-ਆਧਾਰਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਸਾਧਨਾਂ, ਡਰੋਨ ਵਿਰੋਧੀ ਉਪਾਅ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵਿਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਵਧੇਰੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਜੁੜਾਅ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ‘ਖੇਤਰੀ ਸਥਿਰਤਾ’ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਵੈ-ਘੋਸ਼ਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਫੋਰਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਆਨੰਦ ਕੁਮਾਰ
‘ਨਹੀਂ ਰੁਕ ਰਿਹਾ-ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ’ ਦਬੰਗਈ-ਸਿਲਸਿਲਾ!
NEXT STORY 
