ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਇੰਦਰਜੀਤ) - ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਠੇ ਵਿਵਾਦ 'ਚ ਇਕ ਸਵਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਥੋਪ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦਯੋਗਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਅ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਣ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਰਾਲੀ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚ ਸਾੜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪੈਟ ਕੋਕ ਤੋਂ ਸਾਢੇ 8 ਗੁਣਾ ਘੱਟ ਹੈ। ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ 3.2 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਦੱਸ ਕੇ ਸੂਬੇ ਦਾ ਠੀਕਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਭੰਨ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰਨ ਤੇ ਜੁਰਮਾਨਾ ਪਾਉਣ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਲੱਭੇ। ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਤਨਾਮ ਪੰਨੂ, ਜਮਹੂਰੀ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ 200 ਰੁਪਏ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰੇ। ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਗੇ। ਡਬਲਿਊ. ਐੱਚ. ਓ. ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਬੇ 'ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਜਿਸ 'ਚ ਪਰਾਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਾਹ-ਫੂਸ, ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਗੋਬਰ, ਲੱਕੜੀ, ਕੱਚਾ ਕੋਲਾ ਆਦਿ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੁਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ 8 ਫ਼ੀਸਦੀ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਸੂਬੇ 'ਚ ਕੁਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ 'ਚ 51 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ 8.5 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ।
ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚੋਂ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚ ਸਾੜੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੈਟ ਕੋਕ ਤੋਂ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਆਦਿ ਖਤਰਨਾਕ ਤੱਤ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਹਤ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹਨ। ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਤਾਂ 'ਚ ਤਰਤੀਬਵਾਰ 17/18/1616 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ 'ਤੇ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਇਸ ਸਾਲ 'ਚ ਤਰਤੀਬਵਾਰ 19/19/ 18/21 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਤੋਂ ਡੇਂਜਰ ਜ਼ੋਨ 'ਚ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ
ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਧੂੰਏਂ ਤੋਂ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਸੀ. ਓ. ਟੂ ਗ੍ਰੀਨ ਹਾਊਸ ਨਾਮੀ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰਿਕ ਐਸਿਡ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਪੈਟਰੋਲ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਵਾਹਨਾਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਪਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਪੈਟਰੋਲ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 73 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 17 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ।
ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚ ਬਾਲਣ ਦੀ ਔਸਤ
ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੇ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ 'ਚ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕਾਈ 15 ਟਨ ਪੈਟ ਕੋਕ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਯੂਨਿਟਾਂ 'ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ 2 ਤੋਂ 4 ਲੱਖ ਕਿਲੋ ਪੈਟ ਕੋਕ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਸਾੜਦੇ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1 ਟਨ ਪੈਟ ਕੋਕ ਦੇ ਸੜਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ 5 ਹਜ਼ਾਰ ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੈਟ ਕੋਕ ਸਾੜਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ ਅਤੇ ਸਸਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਾਰਖਾਨੇਦਾਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਾਹਿਰ
ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਐੱਮ. ਸੀ. ਦੁੱਗਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਜਿਹੇ ਖਤਰਨਾਕ ਕੈਮੀਕਲ ਹਨ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸੂਬੇ 'ਚ ਰੁੱਖ, ਬੂਟੇ, ਫਸਲ, ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਕੁਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਨਾਈਟ੍ਰਿਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਸਲਫਰ ਐਸਿਡ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਮੀਂਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ 'ਚ ਹਵਾ ਮੰਡਲ 'ਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ 78.08, ਆਕਸੀਜਨ 20.93, ਸੀ. ਓ. ਟੂ 0.03, ਆਰਗਨ ਗੈਸ 0.93 ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਹੈ ਪਰ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਤੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਖਤਰਨਾਕ ਤੱਤ ਇਸ ਗ੍ਰਾਫ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ।
ਡਬਲਿਊ. ਐੱਚ. ਓ. ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ–
1. ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 51 ਫ਼ੀਸਦ
2. ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 25 ਫ਼ੀਸਦੀ
3. ਰੇਲੂ ਇਸਤੇਮਾਲ 'ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 11 ਫ਼ੀਸਦੀ
4. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 8 ਫ਼ੀਸਦੀ
5. ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 4 ਫ਼ੀਸਦੀ
ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅਕਾਲੀ ਦਲ: ਭੱਠਲ (ਵੀਡੀਓ)
NEXT STORY