ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ : ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ-ਸਮਝੇ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ ਜਾਂ ਪੈਕਡ ਵਾਟਰ ਦੀ ਬੋਤਲ ਖਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਚੰਗਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੈਕਡ ਅਤੇ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ ਵੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਂਡ ਸਟੈਂਡਰਡ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (FSSAI) ਨੇ ਸਖਤ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਪੈਕ ਕੀਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਾਣੀ ਨੂੰ 'ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਵਾਲੀ ਭੋਜਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ' ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। 'ਹਾਈ ਰਿਸਕ ਫੂਡ ਕੈਟਾਗਰੀ' ਵਿੱਚ ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਖਤਰੇ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਖਤ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਾਂਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਡੇਅਰੀ, ਮੀਟ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ, ਬੇਬੀ ਫੂਡ, ਖਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ, ਅਤੇ ਹੁਣ, ਪੈਕਡ ਪਾਣੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
FSSAI ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ?
ਨਵੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, FSSAI ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਬਿਊਰੋ ਆਫ ਇੰਡੀਅਨ ਸਟੈਂਡਰਡ (BIS) ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 'ਪੈਕਡ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਾਣੀ' ਨੂੰ 'ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ' ਤਹਿਤ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। FSSAI ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੈਗੂਲੇਟਰ ਨੇ ਪੈਕਡ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੋਖਮ-ਅਧਾਰਤ ਨਿਰੀਖਣ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਹੈ।
ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜਾਂਚ
ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਪੈਕਡ ਅਤੇ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਜੋਖਮ-ਅਧਾਰਤ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲਾਇਸੈਂਸ ਜਾਂ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੈਗੂਲੇਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭੋਜਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਬੀਆਈਐੱਸ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਲਾਇਸੈਂਸ ਜਾਂ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰਾਂ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।
ਇੱਥੇ ਸਾਲਾਨਾ ਆਡਿਟ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ
FSSAI ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਚ-ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਾਰੇ ਕੇਂਦਰੀ ਲਾਇਸੰਸਸ਼ੁਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ FSSAI ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਆਡਿਟਿੰਗ ਏਜੰਸੀ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਸਾਲਾਨਾ ਆਡਿਟ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਕਡ ਡਰਿੰਕਿੰਗ ਵਾਟਰ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰ ਬਿਊਰੋ (ਬੀਆਈਐੱਸ) ਅਤੇ ਐੱਫਐੱਸਐੱਸਏਆਈ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਦੋਹਰੀ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਕੱਚ ਜਾਂ ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ ਦੇ ਕੰਟੇਨਰ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਓ
● 2024 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਦੇ ਜਰਨਲ ਪ੍ਰੋਸੀਡਿੰਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੋਤਲਬੰਦ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ 10 ਤੋਂ 100 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਟੁਕੜੇ ਮਿਲੇ ਹਨ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਹਨ- ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕਸ (ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਇੰਨੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵੀ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ)।
● 1 ਲੀਟਰ ਬੋਤਲਬੰਦ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਔਸਤਨ 240,000 ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 90% ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਡਾ. ਸ਼ੈਰੀ ਮੇਸਨ ਦਾ ਬਿਆਨ :
ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਦੀ ਪੇਨ ਸਟੇਟ ਬੇਹਰੈਂਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਡਾ. ਸ਼ੈਰੀ ਮੇਸਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਖੋਜ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਲਾਹ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇਪਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੱਚ ਜਾਂ ਸਟੀਲ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੋਜਨ ਪੀਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਲਾਹ ਹੋਰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਪੈਕ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।"
ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ :
ਅਧਿਐਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਅਤੇ ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖੀ ਫੇਫੜਿਆਂ, ਖੂਨ ਅਤੇ ਮਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ ਹਨ।
ਫੋਬੀ ਸਟੈਪਲਟਨ ਦਾ ਬਿਆਨ :
ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਟਗਰਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨਿਊ ਜਰਸੀ ਦੇ ਫਾਰਮਾਕੋਲੋਜੀ ਅਤੇ ਟੌਕਸੀਕੋਲੋਜੀ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਫੋਬੀ ਸਟੈਪਲਟਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਸਾਡੀ ਖੋਜ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੈਨੋਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।"
ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਪਾਣੀ :
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪੈਕ ਕੀਤੇ ਪਾਣੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ- ਮਿਨਰਲ ਪਾਣੀ, ਅਲਕਲਾਈਨ ਪਾਣੀ, ਬਲੈਕ ਅਲਕਲਾਈਨ ਪਾਣੀ, ਫਲੇਵਰਡ ਪਾਣੀ ਆਦਿ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹਨ।
ਸ਼ਾਲੂ ਨਿਗਮ ਦਾ ਬਿਆਨ :
ਸ਼ਾਲੂ ਨਿਗਮ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, "ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬ੍ਰਾਂਡਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਵਾਟਰ' ਜਾਂ 'ਸ਼ੁੱਧ ਮਿਨਰਲ ਵਾਟਰ' ਵਰਗੇ ਲੇਬਲ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਮੇਸ਼ਾ FSSAI ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ।" ਕਾਲੇ ਖਾਰੀ ਪਾਣੀ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਫੁਲਵਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਡੀਟੌਕਸ, ਹਾਈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਸਮਾਈ ਲਈ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਲਾਭਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ ਹਨ।
ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਜੋਖਮ
ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੀਪੀਏ (ਬਿਸਫੇਨੋਲ ਏ) ਨਾਮਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਹਨ।
ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਉਪਾਅ:
ਆਪਣੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ/ਧਾਤੂ ਜਾਂ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਗਲਾਸ ਰੱਖੋ ਜੋ ਦੁਬਾਰਾ ਭਰੇ ਜਾ ਸਕਣ।
ਜੇ ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਪਾਣੀ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਕੱਚ ਦੀ ਬੋਤਲ ਚੁਣੋ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਬੋਤਲ ਖਰੀਦਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਬੋਤਲ BPA-ਮੁਕਤ ਹੈ।
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖੋ।
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਬੋਤਲ ਦੇ ਬਦਲ :
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਬਦਲਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:
ਕੱਚ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ, ਅਲਮੀਨੀਅਮ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਟੈਟਰਾ ਪੈਕ, ਸਟੇਨਲੇਸ ਸਟੀਲ, ਬਾਇਓਡੀਗ੍ਰੇਡੇਬਲ ਬੋਤਲਾਂ ਆਦਿ।
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਦਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਜਗ ਬਾਣੀ ਈ-ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ
For Android:- https://play.google.com/store/apps/details?id=com.jagbani&hl=en
For IOS:- https://itunes.apple.com/in/app/id538323711?mt=8
Fact Check: ਮੁਸਕਾਨ ਰਸਤੋਗੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਵਾਇਰਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਡਾਂਸ ਵੀਡੀਓ, ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਸੱਚ
NEXT STORY 
