ਨਿਰਗੁਣ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ
ਸੋਲਵੀਂ ਪਾਉੜੀ
ਧੌਲੁ ਧਰਮੁ, ਦਇਆ ਕਾ ਪੂਤ।। ਸੰਤੋਖ ਥਾਪਿ ਰਖਿਆ ਜਿਨਿ ਸੂਤਿ।। ਜੇ ਕੋ ਬੂਝੈ ਹੋਵੈ ਸਚਿਆਰੁ।। ਧਵਲੈ ਉੱਤੇ ਕੇਤਾ ਭਾਰੁ।। ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ, ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ।। ਤਿਸ ਤੇ ਭਾਰੁ ਤਲੈ ਕਵਣੁ ਜੋਰੁ।।ਜੀਅ ਜਾਤਿ, ਰੰਗਾ ਕੇ ਨਾਵ।। ਸਭਨਾ ਲਿਖਿਆ ਵੁੜੀ ਕਲਾਮ।। ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿ ਜਾਣੈ ਕੋਇ।। ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ ਕੇਤਾ ਹੋਇ।। ਕੇਤਾ ਤਾਣੁ, ਸੁਆਲਿਹੁ ਰੂਪੁ।। ਕੇਤੀ ਦਾਤਿ, ਜਾਣੈ ਕੌਣੁ ਕੂਤੁ।। ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ, ਏਕੋ ਕਵਾਉ।। ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ।। ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ।। ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ ਏਕ ਵਾਰ।। ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ।। ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ।।
ਸੋਲਵੀਂ ਪਾਉੜੀ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਨੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ। ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਜੀਵ ਦੇ ਜੋ ਤੱਤ ਨੇ ਪੰਜ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਜੋ ਸਰੀਰ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ। ਉਹਦੀ ਸਮਝ ਬਨਾਉਣ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ। ਸਮਝ ਬਣ ਗਈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ। ਹੁਣ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਅੜਚਣ ਆਵੇਗੀ। ਉਹ ਜੋ ਮਿੱਥ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨੇ। ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਜਕੜ ਹੈ। ਇਸ ਜਕੜਬੰਦੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਹੈ ਅਗਲਾ ਕਦਮ। ਜਕੜਬੰਦੀ ਕੀ ਹੈ, ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਇਹ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਬ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਦੀ ਔਕੜ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇ। ਪਿੱਛੇ ਕਹਿ ਆਏ ਨੇ ਕਿ ' ਜੇ ਕੋ ਕਹੈ, ਕਰੈ ਵੀਚਾਰੁ।। ਕਰਤੇ ਕੈ ਕਰਣੈ, ਨਾਹੀ ਸੁਮਾਰੁ।।' ਉਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਹਦਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੁਣ ਫਿਰ ਧੌਲ ਕੀ ਹੈ? ਜਿਸਨੇ ਰੁਕਾਵਟ ਬਨਣੀ ਹੈ ਉਹ ਧੌਲ ਹੈ, ਉਹ ਮਿੱਥ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਮਿੱਥ 'ਚ ਜੀਉਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੈ। ਉਸ ਮਿੱਥ ਉੱਤੇ ਕਾਟਾ ਮਾਰਨਾ ਹੈ। ਪਰ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਸ਼ਾਰਾ ਮਾਤਰ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਉਸ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦੀ ਸੂਖਮਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ। ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਧੌਲ ਜੋ ਹੈ, ਉਹ ਧਰਮ ਹੈ। ਔਰ ਧਰਮ ਜੋ ਹੈ ਉਹ ਦਇਆ 'ਚੋਂ ਉਪਜਣਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਦਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਖ਼ੁਦਾ ਆਪ ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਧੌਲੁ ਧਰਮੁ, ਦਇਆ ਕਾ ਪੂਤ।। ਸੰਤੋਖ ਥਾਪਿ ਰਖਿਆ ਜਿਨਿ ਸੂਤਿ।। ਔਰ ਜਿੱਥੇ ਦਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸੰਤੋਖ ਹੈ। ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ ਹੈ। ਸੰਤੋਖ ਬਹੁਤ ਮੀਰੀ ਗੁਣ ਹੈ। ਇਹ ਬੇਸਿਕ ਹੈ। ਪਹਿਲ ਹੈ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ। ਦਇਆ 'ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਹਨੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਾਰਾ ਚਹਿਨ ਚੱਕਰ ਹੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੋ ਘਟਿਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਚੰਭਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਜਿਹੜਾ ਇਸਨੂੰ ਬੁੱਝ ਲਏਗਾ, ਸਚਿਆਰ ਨੂੰ ਪਾ ਲਏਗਾ। ਸਚਿਆਰ ਨੂੰ ਪਾ ਲੈਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਨੇ। ਲੰਮਾਂ ਪੈਂਡਾ ਹੈ। ਅਠੱਤੀ ਪਾਉੜੀਆਂ ਨੇ। ਇਹਨਾਂ ਪੌੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅਗਾਂਹ ਸ਼ਖਾਵਾਂ ਵੀ ਨੇ। ਜਿਸਨੇ ਧਰਮ ਦਇਆ 'ਚੋਂ ਸੰਤੋਖ 'ਚੋਂ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਸਚਿਆਰ ਪਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਪਰ ਅੜਿੱਕਾ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹੇ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੈ, ਇਹਨੇ ਨਹੀਂ ਅਗਾਂਹ ਵਧਣ ਦੇਣਾ। ਫਿਰ ਕੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮਝੋ ਇਸਨੂੰ। ਜੇ ਕੋ ਬੂਝੈ ਹੋਵੈ ਸਚਿਆਰੁ।। ਧਵਲੈ ਉੱਤੇ ਕੇਤਾ ਭਾਰੁ।। ਧੌਲ ਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿੰਨਾ ਭਾਰ ਹੈ, ਸਚਿਆਰ ਪਦ ਵਾਲਾ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਧੌਲ ਤਾਂ ਧਰਮ ਦਿਖਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਥਕ ਧੌਲ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਫੇਰ ਅਗਾਂਹ ਪਾਸਾਰ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਧਰਤੀ ਧੌਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਹੋਰੁ ਧਰਤੀਆਂ ਨੇ, ਪਰ੍ਹੇ ਹੋਰੁ ਨੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਨੇ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਸਵਾਲੀਆ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸਨੇ ਰੋੜਾ ਬਨਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਲਈ ਤਰਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ, ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ।। ਤਿਸ ਤੇ ਭਾਰੁ ਤਲੈ ਕਵਣੁ ਜੋਰੁ।। ਕਿਆ ਤਰਕ ਹੈ! ਇਹੀ ਤਰਕ ਜੋ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਮੂਲ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਤਰਕ ਉਹ ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਜੋ ਹੈ, ਉਹ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਤਪਦਿਆਂ ਨੂੰ ਠਾਰਨ ਵਾਲੀ। ਇੱਕ ਸੰਵਾਦ। ਗਹਿਰਾ ਸੰਵਾਦ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਵੀ ਸੰਵਾਦ ਹੀ ਹੈ, ਮਿੱਥ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ। ਮਿੱਥ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਬਲਦ ਨੇ ਸਿੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਫਿਰ ਹੋਰੁ ਧਰਤੀਆਂ ਕਿਹਨੇ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ?
ਇਸ ਪਾਉੜੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜਪ ਜੀ 'ਚ ਸ਼ਕਲ ਆਸਣ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਉੜੀ 'ਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਸਣ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਗਲੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਇਹ ਜੋ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਨੇ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਜਾਤ ਨੇ, ਜੋ ਰੰਗ ਨੇ, ਸਭ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਸਭ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਣ 'ਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਲਗਾਤਾਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਰਹੇ ਨੇ। ਅਟੁੱਟ ਪ੍ਰਵਾਹ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਕੌਣ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕੌਣ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਜੀਅ ਜਾਤਿ, ਰੰਗਾ ਕੇ ਨਾਵ।। ਸਭਨਾ ਲਿਖਿਆ ਵੁੜੀ ਕਲਾਮ।। ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿ ਜਾਣੈ ਕੋਇ।। ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ ਕੇਤਾ ਹੋਇ।। ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਫਿਰ ਉਹੀ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪਾਉੜੀ 'ਚ ਅੜਾਉਣੀ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਅੜਾਉਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਚਿਆਰ ਪਦ ਦੀਆਂ ਪਾਉੜੀਆਂ 'ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਿੰਨਾ ਤਾਣੁ ਹੈ ਉਸ 'ਚ, ਜ਼ੋਰ ਹੈ, ਤਾਕਤ ਹੈ, ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਦਾਤਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਨੇ, ਕੌਣ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯੁਗਾਂ ਤੋਂ ਦਿੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਖਾਂਦਾ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਕੱਥ ਹੈ ਦਾਤ। ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹਾ ਤੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਦਾ ਪਾਸਾਰ ਹੈ। ਪਹਾੜ ਨੇ, ਜੰਗਲ ਨੇ, ਦਰਿਆ ਨੇ। ਲੱਖਾਂ ਨੇ। ਕਰੋੜਾਂ ਨੇ। ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ। ਕਿਹਾ ਤੇ ਹੋ ਗਿਆ।
ਕੇਤਾ ਤਾਣੁ, ਸੁਆਲਿਹੁ ਰੂਪੁ।। ਕੇਤੀ ਦਾਤਿ, ਜਾਣੈ ਕੌਣੁ ਕੂਤੁ।। ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ, ਏਕੋ ਕਵਾਉ।। ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ।। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਲਈ ਆਪਾਂ ਪ੍ਰਬੁੱਧ ਜੋਗੀ ਗੋਰਖ ਨਾਥ ਕੋਲ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੱਤਾਂ-ਮਤਾਂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਅਗਾਂਹ ਵਧਦੇ ਨੇ, ਪਰੰਤੂ ਜੋਗ ਮੱਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਤਾਂਤਰ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵਾਦ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਜੋਗੀਆਂ/ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਨੂੰ ਸੈਲੀਬ੍ਰੇਟ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟਿ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਇਹ ਪੱਖ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ 'ਚ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਕੋਲ ਵੀ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਵੇਗਾ। ਗੋਰਖ ਨਾਥ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ- ਬਸਤੀ ਨ ਸੁਨਯੰ ਸੁਨਯੰ ਨ ਬਸਤੀ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਐਸਾ। ਗਗਨ ਸਿਸ਼ਰ ਮਹਿੰ ਬਾਲਕ ਬੋਲੇ ਤਾਕਾ ਨਾਂਵ ਧਰਹੁਗੇ ਕੈਸਾ। ਹੰਸਿਬਾ ਖੇਲਿਬਾ ਧਰਿਬਾ ਧਿਆਨੰ। ਅਹਨਿਸਿ ਕਥਿਬਾ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੰ। ਹੰਸੈ ਸ਼ੇਲੈ ਨ ਕਰੈ ਮਨ ਭੰਗ। ਤੇ ਨਿਹਚਲ ਸਦਾ ਨਾਥ ਕੇ ਸੰਗ।। ਅਹਨਿਸਿ ਮਨ ਲੈ ਉਨਮਨ ਰਹੈ, ਗਮ ਕੀ ਛਾਂੜਿ ਅਗ ਕੀ ਕਹੈ। ਛਾਂੜੈ ਆਸਾ ਰਹੈ ਨਿਰਾਸ, ਕਹੈ ਬ੍ਰਹਮ ਹੂੰ ਤਾਕਾ ਦਾਸ। ਅਰਧੈ ਜਾਤਾ ਉਰਧੈ ਧਰੈ, ਕਾਮ ਦਗਧ ਜੋ ਜੋਗੀ ਕਰੈ। ਤਜੈ ਅਲਯੰਗਨ ਕਾਟੈ ਮਾਯਾ, ਤਾਕਾ ਬਿਸਨੁ ਪਸ਼ਾਲੈ ਪਾਯਾ। ਮਰੌ ਵੇ ਜੋਗੀ ਮਰੌ, ਮਰੌ ਮਰਨ ਹੈ ਮੀਠਾ। ਤਿਸ ਮਰਣੀ ਮਰੌ, ਜਿਸ ਮਰਣੀ ਗੋਰਸ਼ ਮਰਿ ਦੀਠਾ। '' ਇਹ ਗੋਰਖ ਦਾ ਜੋ ਮਰਨ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਰਣਾ ਹੀ ਅਨੰਤਤਾ ਹੈ। ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ ਕਿ ਲਿਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹੀ ਮਰਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਰਨ ਨਾਲ ਹੀ 'ਗਗਨ ਸਿਸ਼ਰ ਮਹਿੰ ਬਾਲਕ ਬੋਲੇ' ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨਹਦ ਨਾਦਿ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸਨੂੰ ਨਾਮਦੇਵ ਅਣਮੜਿਆ ਮਾਂਦਲ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਜਿਸਨੂੰ ਪਲਟੂ ਸਾਹਿਬ ਜੋਤੀ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਇਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਮਰ ਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਸੇ ਨੂੰ ' ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ, ਏਕੋ ਕਵਾਉ।। ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ।।' ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ। ਇਸਦੀ ਸਮਝ ਆਉਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਪਾਉੜੀ ਦਾ ਅਗਲਾ ਆਸਣ ਜੋ ਹੈ, ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਸਿਖਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ 'ਚ ਇਹਨਾਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਗਹਿਨ ਅਧਿਐਨ ਕਹੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ। ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਅਸਲ ਮਾਅਨਿਆਂ 'ਚ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਸਤਰਾਂ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ।। ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੌਣ ਵਿਚਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਫਿਰ ਕੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮਰਪਣ ਹੀ ਹੈ। ਹਥਿਆਰ ਹੀ ਸੁੱਟ ਦਿਓ। ਵਗਣ ਦਿਓ ਹਵਾ ਨੂੰ। ਵਹਿਣ ਦਿਓ ਪਾਣੀ ਨੂੰ। ਮੱਚਣ ਦਿਓ ਅਗਨ ਨੂੰ। ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋਂ, ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਬਦਲਣ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਮਰੋ, ਜਿਹੜਾ ਗੋਰਖ ਦਾ ਮਰਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਮੌਤੇ ਮਰੋ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਮਰ ਕੇ ਸ਼ਹੁ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਔਰ ਮਰਨਾ ਕੀ ਹੈ? ਜੀਵਤਿਆ ਮਰਿ ਰਹੀਐ! ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮਰਨਾ। ਇਹ ਮਰਨਾ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸ਼ੁਨਯ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਕਈ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਸਵਾਲ ਕਰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਸਮਾਧੀ ਕਿਵੇਂ ਲਾਈ ਜਾਵੇ। ਤੁਸੀਂ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਖਿਆਲ ਆਣ ਮੱਥਾ ਮੱਲਦੇ ਨੇ। ਪਰ ਗੋਰਖ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਮਰੋਗੇ ਤਾਂ ਫਿਰ 'ਗਗਨ ਸਿਸ਼ਰ ਮਹਿੰ ਬਾਲਕ ਬੋਲੇ', ਫਿਰ ਇਹ ਬੱਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਤਾਜ਼ਾ ਆਵਾਜ਼, ਪਹਿਲ ਪਲੱਕੜੀ ਆਵਾਜ਼, ਸ਼ੁੱਧ ਆਵਾਜ਼, ਜਿਸਨੂੰ ਅਜੇ ਕੋਈ ਪਾਣ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੀ, ਫਿਰ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਧਿਆਨ ਕਿਵੇਂ ਲਾਉਣਾ ਹੈ, ਗੋਰਖ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਿਕ, 'ਹੰਸਿਬਾ ਖੇਲਿਬਾ ਧਰਿਬਾ ਧਿਆਨੰ। ਅਹਨਿਸਿ ਕਥਿਬਾ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੰ। ਹੰਸੈ ਸ਼ੇਲੈ ਨ ਕਰੈ ਮਨ ਭੰਗ। ਤੇ ਨਿਹਚਲ ਸਦਾ ਨਾਥ ਕੇ ਸੰਗ।। ' ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ ਕਿ ਕਦੁਰਤ ਨੂੰ ਕੌਣ ਸਮਝ ਸਕਿਆ?
ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ ਏਕ ਵਾਰ।। ਫਿਰ ਕੀਤਾ ਕੀ ਜਾਵੇ? ਸਮਝਿਆ ਕਿਵੇਂ ਜਾਵੇ? ਇਸ ਪਾਉੜੀ ਦੀ ਸਚਿਆਰ ਪਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਨੁਕਤਾ ਹੈ ਇਹ ਦੋ ਸਤਰਾਂ।
ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ।। ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ।।
ਜੋ ਤੇਰਾ ਭਾਣਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਭਲਾ ਹੈ। ਉਹੀ ਭਲੀ ਕਾਰ ਹੈ। ਭਾਣਾ ਹੀ ਭਲਾ ਹੈ। ਜੋ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਭਲਾ ਹੈ। ਔਰ ਤੂ ਹੀ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਹੈਂ। ਬਾਕੀ ਸੱਭ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ। ਚੱਕਰ ਹੈ। ਅਮੁੱਕ ਚੱਕਰ। ਪਰ ਤੂੰ ਸਥਿਰ ਏਂ। ਤੂੰ ਸਲਾਮਤ ਏਂ। ਸੈਭੰ ਏਂ। ਆਪੇ 'ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏਂ, ਆਪੇ 'ਚ ਵੀਲੀਨ। ਜਨਮ ਮਰਨ ਰਹਿਤ। ਕਾਲ ਰਹਿਤ। ਅਕਾਲ। ਨਿਰਵੈਰ। ਨਿਰਭਉ। ਤੂੰ ਹੀ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਏਂ। ਇਹ ਪਾਉੜੀ ਮਿੱਥ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਕਰਦਿਆਂ, ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਅਪਾਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸਲਾਮਤੀ ਨੂੰ ਨਮਨ ਹੈ!
ਦੇਸ ਰਾਜ ਕਾਲੀ
੭੯੮੬੭-੦੨੪੯੩
7986702493
ਭਵਿੱਖਫਲ: ਜਾਣੋ ਅੱਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ੀਫਲ 'ਚ ਕੀ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਖਾਸ
NEXT STORY