ਨੈਸ਼ਨਲ ਡੈਸਕ : 1970 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਫਿਲਮ ‘ਪੂਰਬ ਔਰ ਪੱਛਮ’ ਦਾ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ ‘ਭਾਰਤ ਕਾ ਰਹਿਨੇ ਵਾਲਾ ਹੂੰ…’ ਇਸ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਦੇਤਾ ਨਾ ਦਸ਼ਮਲਵ ਭਾਰਤ ਤੋ ਯੂੰ ਚਾਂਦ ਪੇ ਜਾਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਥਾ…’ ਆਓ ਇਸ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ ਦੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ। ਇਸ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਉੱਠ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਹੈ -
ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ?
ਦੂਜਾ ਸਵਾਲ, ਜੇਕਰ ਹਾਂ ਤਾਂ ਦਸ਼ਮਲਵ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ?
ਤੀਜਾ ਸਵਾਲ, ਇਹ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਿਆ?
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਗਰਮੀ ਦਾ ਕਹਿਰ ਝੱਲਣ ਲਈ ਹੋ ਜਾਓ ਤਿਆਰ, ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਿਖਾਏਗੀ ਆਪਣਾ ਰੰਗ
ਆਓ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੋਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰੀਏ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸ਼ਮਲਵ ਅਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਦੀ ਖੋਜ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆਭੱਟ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵਜੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਦਸ਼ਮਲਵ ਵਿਧੀ ਆਰੀਆਭੱਟ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਥਾਨਿਕ ਮਾਨ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹੀ ਦਸ਼ਮਲਵ ਵਿਧੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਿਆ।
1, 10, 100 ਸੰਖਿਆ ਲਿਖਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਣਾਇਆ
ਆਰੀਆਭੱਟ ਨੇ ‘ਆਰਿਆਭਟੀਆ’ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 1, 10, 100, 1000 ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਲੱਭਿਆ। ਉਸਦੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤੀ ਗਣਿਤ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਦਸ਼ਮਲਵ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
ਆਰੀਆਭੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮਹਾਨ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬ੍ਰਹਮਗੁਪਤ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਗੁਪਤ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅੱਜ ਵੀ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ 'ਬ੍ਰਹਮਾਸਫੁੱਟ ਸਿਧਾਂਤ'। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਸਿਫ਼ਰ ਅਤੇ ਦਸ਼ਮਲਵ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਹੋਟਲ ਅੰਦਰ ਕੁੜੀ-ਮੁੰਡਾ, ਬਾਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਪਾ ਲਿਆ ਰੌਲਾ, ਚੱਲ ਪਈਆਂ ਗੋਲੀਆਂ
ਅਰਬ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਤੱਕ ਪੁੱਜਿਆ ਭਾਰਤੀ ਗਣਿਤ
ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਹਮਗੁਪਤ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਰਬ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਗਣਿਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ। ਇਹ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਅਰਬ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਗਣਿਤ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ। 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਲ ਖਵਾਰਿਜ਼ਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਸ਼ਮਲਵ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮਿਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪਿਏਰੇ ਸਾਈਮਨ ਲੈਪਲੇਸ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਗਣਿਤ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜਗ ਬਾਣੀ ਈ-ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ
For Android:- https://play.google.com/store/apps/details?id=com.jagbani&hl=en
For IOS:- https://itunes.apple.com/in/app/id538323711?mt=8
ਕੋਲਕਾਤਾ ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਇਬਘਰ ’ਚ ਬੰਬ ਦੀ ਧਮਕੀ
NEXT STORY 
