ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੀ. ਵੀ. ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਦੀ 28 ਜੂਨ ਨੂੰ 100ਵੀਂ ਜਯੰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਯਾਦਾਂ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਨਹਿਰੂ-ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1991 ਤੋਂ 1996 ਤੱਕ ਪੰਜ ਸਾਲ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਐਕਸੀਡੈਂਟਲ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਨਿਸਟਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੜੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ’ਚੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਲਈ ਪਸੰਦੀਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ’ਚ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਸਨ।
ਅਜਿਹੇ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੱਤਕਾਲੀਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਦਾ ਸਾਥ ਮਿਲਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਿਆਸੀ ਧੜੇ ਦੇ ਨੇਤਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਆਗੂ ਸਨ ਜੋ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ (1971-1973) ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ’ਚ ਰੱਖਿਆ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ 1992 ’ਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਬਣੇ।
17 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਗਿਆਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਧਨੀ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋਕ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ’ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ’ਚ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਜਨਕ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਮਾਨ ਬੜੇ ਔਖੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੇਂ ’ਚ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ 47 ਟਨ ਸੋਨਾ ਤੱਕ ਗਹਿਣੇ ਰੱਖਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ’ਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ।
ਸ਼੍ਰੀ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਹੀ ਸਰਦਾਰ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ’ਚ ਲਿਆਏ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੂਨ, 1991 ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਫੋਨ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤੇ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾ ਪੀ. ਵੀ. ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਸੋਨੀਆ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਓ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਦੀ ਜਯੰਤੀ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਿੱਤੀ।’’
ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮੌਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ 46 ਸਰਕਾਰੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕੁਝ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ’ਚ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ।
ਹੋਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਹਾਜ਼ ’ਚ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਪਰ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਨਾ ਤਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੈਬਿਨ ’ਚ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੁਲਦੇ-ਮਿਲਦੇ।
1996 ’ਚ ਅਾਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ ਚਕਰਵਾਤੀ ਤੂਫਾਨ ਤੋਂ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਹਤ ਫੰਡ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਮ੍ਹਾ 90,59,100 ਰੁਪਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਨਿਯਤ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡ੍ਰਾਫਟ ਸੌਂਪਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਜੰਮੂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੀ ਭੇਜੀ ਹੋਈ ਇਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ’ਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਜੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ’ਚ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਨ ਪਰ ਲੇਖ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਛਪਦੇ ਹਨ।
ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ’ਚੋਂ ਉਹ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਬੋਲੇ, ‘‘ਕੈਨ ਆਈ ਕੀਪ ਇਟ?’’ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹੇ।
ਇਕ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੰਮੂ ਵਿਚ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖ ਛਾਪਣ ਵਾਲੀ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੈਂ ਜਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਕਹੇ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ’ਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ।
ਦਸੰਬਰ, 1992 ’ਚ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਡੇਗੇ ਜਾਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਦਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ, ਦੱਖਣ, ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਟਾਈਮਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, ਹਿੰਦੂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੱਤ੍ਰਿਕਾ, ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਡੇਗਣ ਬਾਰੇ ਦਖਲ ਨਾ ਦੇਣ ’ਤੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ’ਚ ਮੈਂ ਕੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ।’’
ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ’ਚ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਨੇ ਹਲਕੇ-ਫੁਲਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ ’ਚ ਦੱਸਿਆ, ‘‘ਜਿਹੜੇ ਦਿਨੀਂ ਮੈਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।’’
‘‘ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੇ ਸੱਦਣ ’ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਣਗੇ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਸੱਤਾ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ’ਚ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।’’
ਜੋ ਕੁਝ ਕਾਂਗਰਸ ’ਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ’ਚ ਇਹੀ ਗੱਲ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਆਗੂ ਨਰਸਿਮ੍ਹਾ ਰਾਓ ਜੀ ਵਾਂਗ ‘ਗੱਲਾਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਕੰਮ ਜ਼ਿਆਦਾ’ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
-ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ
ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਲਿਆ ਚੁੰਬਨ ਸਿਹਤ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਉਲੰਘਣ, ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਅਸਤੀਫਾ
NEXT STORY 
