ਸਾਡੀਆਂ ਜੇਲਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਘੋਰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਜੇਲਾਂ 'ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਪਰਾਧਾਂ 'ਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੈਦੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਿਰਿਆਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਉਥੇ ਬੰਦ ਕੈਦੀ ਗਿਰੋਹਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕੁੱਟ-ਮਾਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਆਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਤਾਜ਼ਾ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਰਜ ਹਨ :
* 09 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਭਿਵਾਨੀ ਜ਼ਿਲਾ ਜੇਲ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਈ ਗੈਂਗਵਾਰ 'ਚ 2 ਕੈਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।
* 05 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਯੂ. ਪੀ. 'ਚ ਬਾਗਪਤ ਜ਼ਿਲਾ ਜੇਲ 'ਚ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਦੋ ਜੇਲ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਸਮੇਤ 5 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।
* 09 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਉਕਤ ਜੇਲ 'ਚ ਹੀ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਏ ਸੰਘਰਸ਼ 'ਚ ਦੋ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ।
* 16 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਆਜ਼ਮਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲੇ ਦੀ ਇਟੋਰਾ ਜੇਲ 'ਚ ਕਈ ਕੈਦੀ ਆਪਸ 'ਚ ਭਿੜ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਕੁੱਟ-ਮਾਰ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਈ ਕੈਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਜੇਲ ਅੰਦਰ ਪੁਲਸ 'ਤੇ ਪਥਰਾਅ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
* ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਹੰਝੂ ਗੈਸ ਤੇ ਮਿਰਚੀ ਬੰਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੀਡੀਓ ਵੀ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਜੇਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਭਿਣਕ ਤਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ।
* 19 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਦੁਰਗ ਜੇਲ 'ਚ ਇਕ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ 'ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਦੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਾਤਿਲਾਨਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
* 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ 'ਚ ਸਥਿਤ ਘਾਘੀਡੀਹ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ 'ਚ ਗੈਂਗਵਾਰ ਦੌਰਾਨ ਦੋਹਾਂ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਭਾਰੀ ਕੁੱਟ-ਮਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਕ ਗਿਰੋਹ ਦੇ ਕੈਦੀ 'ਤੇ ਦੂਜੇ ਗਿਰੋਹ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
* 30 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ 'ਚ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਏ ਝਗੜੇ 'ਚ ਅੱਧਾ ਦਰਜਨ ਕੈਦੀ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਨ ਹੋ ਗਏ।
* 04 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ 'ਚ ਸਥਿਤ ਬਾਲ ਸੁਧਾਰ ਘਰ 'ਚ ਨਾਸ਼ਤੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਾਲ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਾਰਨ 4 ਬਾਲ ਕੈਦੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ 'ਚ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮੀ ਸਟਾਈਲ 'ਚ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਰਾਡਾਂ, ਇੱਟਾਂ ਤੇ ਤੇਜ਼ਧਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।
* 04 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੀ ਹਾਈ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ 'ਚ ਕੁਝ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸ਼ਿਫਟ ਕਰਨ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੰਗਾਮਾ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਬੈਰਕਾਂ 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਦੂਜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਿਜਾਣ ਦੇ ਜੇਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੈਰਕਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਥੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਸੀ ਪਰ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬਣੀਆਂ ਜੇਲਾਂ 'ਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਭੰਨ-ਤੋੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਭੱਜਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਜੇਲ ਦੀ ਮੈੱਸ, ਇਕ ਕੰਟੀਨ ਤੇ ਮੇਨ ਗੇਟ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਕ ਪੁਲਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਜੇਲ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਤੇ ਸਰਵਿਲਾਂਸ ਯੰਤਰਾਂ ਸਮੇਤ ਜੇਲ ਦੀ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਜਿਸ 'ਚ ਦੋ ਬੈਰਕਾਂ, ਇਕ ਰਸੋਈ ਘਰ ਤੇ ਟੀਨ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ੈੱਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਸਥਿਤੀ ਉਦੋਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੇ ਜੇਲ ਦੇ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਗਰਿੱਡ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। 10 ਬੈਰਕਾਂ 'ਚੋਂ 400 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਦੀ ਅੰਦਰਲਾ ਗੇਟ ਤੋੜ ਕੇ ਨਿਕਾਸ ਤੇ ਦਾਖਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਉਥੋਂ ਭੱਜ ਸਕਣ। ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਗੇਟ ਨੇੜੇ 4 ਧਮਾਕੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਾਂਝੀ ਰਸੋਈ 'ਚੋਂ ਐੈੱਲ. ਪੀ. ਜੀ. ਸਿਲੰਡਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਥਰਾਅ ਵੀ ਕੀਤਾ।
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜੇਲ ਅੰਦਰ ਕੀ ਹੋਇਆ ਪਰ ਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਰਾਤ ਭਰ ਚੱਲਿਆ ਇਹ ਹੰਗਾਮਾ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਦੌਰਾਨ 2 ਕੈਦੀਆਂ ਤੇ 3 ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਸਮੇਤ 5 ਵਿਅਕਤੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਦਰਮਿਆਨ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਕਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਜੇਲਾਂ 'ਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਵਧ ਚੁੱਕੇ ਹੌਸਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲਾਂ ਦੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕਿੰਨੀ ਬੇਵੱਸ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਰੋਕਣ ਵਾਸਤੇ ਜਿਥੇ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲਾਂ 'ਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤ ਤੋਂ ਸਖਤ ਸਿੱਖਿਆਦਾਇਕ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ।
–ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ
ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ’ਚ ਸਹਾਈ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਸ ਦੀ ‘ਅੱਖ ਅਤੇ ਕੰਨ’ ਯੋਜਨਾ
NEXT STORY