ਅਕਸਰ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ, ਫੌਜ, ਫੌਜੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ’ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਫੌਜੀ ਸਿਸਟਮ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੌਣ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਫੌਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ : ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਗਠਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਵੀ ਸਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵੀ ਬਦਲ ਗਈ।
ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੌਜ ਨੂੰ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦਾ। ਹੋਇਆ ਇਹ ਕਿ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਕੋਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸਨ। ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਕੋਲ ਭੇਜਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜੇਕਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਸੀ ਜੋ 1947 ਤੋਂ 1962 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਚੀਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹਾਰ ਗਏ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਤਾਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਬਦਲਿਆ ਨਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਹਿੰਦੀ-ਚੀਨੀ ਭਾਈ-ਭਾਈ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਕਿੰਨਾ ਖੋਖਲਾ ਸੀ।
1957 ਤੋਂ 1962 ਤੱਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਮੈਨਨ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੋਚ ਦੀ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਹਾਰ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮੈਨਨ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਆੜ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜਦੋਂ ਚਾਹੇ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਫੌਜੀ ਅੱਡੇ ਉੱਪਰ ਹਨ, ਭਾਵ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਡੇ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਚੀਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ 20 ਮਹੀਨੇ ਿਜਊਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਾਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਜੰਗ ਰਾਹੀਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਧੱਕਾ ਲੱਗਾ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਅੱਜ ਵੀ ਜ਼ਖਮ ਵਾਂਗ ਰਿਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੂਨ 2020 ਵਿਚ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ।
ਫੌਜ ਦਾ ਮਾਣ : 1963 ਤੋਂ 1998 ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੜਾਅ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਫੌਜੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ‘ਜੈ ਜਵਾਨ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਫੌਜੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਅਸੀਂ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਜੰਗੀ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਗੁੱਟ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਲਈ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੜਾਅ 1999 ਤੋਂ 2019 ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫੌਜ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਡਿਫੈਂਸ ਸਟਾਫ਼ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਅਹੁਦਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਫੌਜੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਫੌਜ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ’ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਿਆਨ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਚਿੰਤਤ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਸੀ।
ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਮੋਰਚੇ ’ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਅਜਿੱਤ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਢੁੱਕਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨੇਤਾ ਇੰਨੀ ਸਮਰੱਥ ਫੌਜ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਫੌਜੀ ਕੋਈ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਪਰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦਿਖਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਆਗੂ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮੰਗਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬੇਬੁਨਿਆਦ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।
ਇਕ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਫੌਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ, ਇਹ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ’ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਫੌਜ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਣਾ ਬਿਲਕੁਲ ਅਣਉਚਿਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਵੀ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਫੌਜੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਫੌਜੀ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਹਨ, ਉਹ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਫੌਜੀ ਹੋਣਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਵਿਚ ਸਫਲ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਰੀਨ
ਤੇਜਸਵੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਯਾਦਵ ਹੀ ‘ਅਸਲ ਬਿਹਾਰੀ’
NEXT STORY 
