ਮਨੀਸ਼ ਤਿਵਾੜੀ
2019 ’ਚ ‘ਗਲੋਬਲ ਟਾਈਮਜ਼’ ਦੀ ਹੈੱਡ ਲਾਈਨ ’ਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰੇਅਰ ਅਰਥ ਐਲੀਮੈਂਟਸ (ਆਰ. ਈ. ਈ.) ਭਾਵ ਧਰਤੀ ’ਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੁਰਲੱਭ ਤੱਤ ਚੀਨ ਦੇ ਹੱਥ ’ਚ ਇਕ ‘ਇੱਕਾ’ ਹਨ। ਚੀਨ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਲਗਭਗ 90 ਫੀਸਦੀ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਮਾਈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਖੋਜ ’ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਸਪਲਾਈ ਲੜੀ ਲਈ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਰੇਅਰ ਅਰਥ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ੀ ਜਿਨਪਿੰਗ ਨੇ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਕੇਂਦਰ, ਖੋਦਾਈ ਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਦੌਰਾ ਕਰ ਕੇ ਚੀਨ ਦੀ ਵਪਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਆਦਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਕਿਉਂ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ? ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ 17 ਲਗਭਗ ਵੰਡ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਚਮਕੀਲੀ ਚਾਂਦੀ ਵਰਗੀ ਸਫੈਦ ਨਰਮ ਭਾਰੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ ਹਰ ਵਸਤੂ ’ਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ-ਪ੍ਰੋਸੈਸਰਜ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਨਤ ਅਲਾਏ ਤੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਹਨਾਂ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਤੱਕ। ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਸਤਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੈਂਸਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਚੀਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹੈ ਕਿ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਕਿੰਨੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨੀ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਉਦਯੋਗ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਕਈ ਖਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਵਾਉਣ ’ਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਸਥਿਤ ਮਾਊਂਟੇਨ ਪਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਉਲਝਣ ’ਚ ਪਏ ਪਰੰਪਰਾਵਾਦੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਖੋਖਲੀ ਧਮਕੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਹ ਹੈ। ਸਿਰਫ 2010 ’ਚ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸੇਨਕਾਕੂ ਝੜਪ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਚੀਨ (ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੋਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ’ਤੇ 97 ਫੀਸਦੀ ਕੰਟਰੋਲ ਸੀ) ਨੇ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ’ਤੇ ਦਰਾਮਦ ਕੋਟਾ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਸਪਲਾਈਆਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਆਕਸਾਈਡਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੀਮਤਾਂ ’ਚ 1 ਹਜ਼ਾਰ ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ’ਚ ਜਾਪਾਨ ਦਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਉਦਯੋਗ ਗੋਡਿਆਂ ਭਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਜਾਪਾਨੀ ਵਫਦ ਨੂੰ ਪੇਈਚਿੰਗ ਭੇਜਣਾ ਪਿਆ ਜਿੱਥੇ ਚੀਨ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਲਗਭਗ 36 ਫੀਸਦੀ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਭੰਡਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ, ਰੂਸ ਅਤੇ ਮਿਆਂਮਾਰ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਵੀ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਦੇ ਵਰਨਣਯੋਗ ਭੰਡਾਰ ਹਨ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੋਣਾ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਆਪਣੀਆਂ ਰੇਅਰ ਅਰਥ ਦੀਆਂ 80 ਫੀਸਦੀ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਚੀਨ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸੰਘ ਚੀਨ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 98 ਫੀਸਦੀ ਸਪਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ’ਚ 5ਵੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰ ਹਨ, ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਸਤੂਆਂ ਚੀਨ ਤੋਂ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤ ਨੇ 2020 ’ਚ ਸਿਰਫ 3000 ਟਨ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਦੀ ਖੋਦਾਈ ਕੀਤੀ ਜਦਕਿ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਨੇ 38,000 ਟਨ ਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਘੱਟ ਆਰ. ਈ. ਈ. ਅਸੀਂ ਉਤਪਾਦਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਮੁੱਲ ਲੜੀ ’ਚ ਬਹੁਤ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਪਸਟ੍ਰੀਮ ਪ੍ਰਾਸੈਸਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਡਾਊਨ ਸਟ੍ਰੀਮ ਉਦਯੋਗ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਤਿਆਰ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਪਤਕਾਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ।
ਸਵੱਛ ਊਰਜਾ ਦੇ ਪੱਖ ’ਚ ਵਧਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜਾਂ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਪਲਾਈ ਲੜੀਆਂ ਲਈ ਮੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣੇ ਰੇਅਰ ਅਰਥ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਥਿੰਕ ਟੈਂਕਸ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਨਵੇਂ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਵਿਭਾਗ (ਡੀ. ਆਰ. ਈ.) ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਵੇਗਾ। ਵਰਤਮਾਨ ’ਚ ਖੋਦਾਈ ਅਤੇ ਖੋਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਈ. ਆਰ. ਈ. ਐੱਲ. (ਇੰਡੀਆ) ਲਿਮ. ਦੇ ਹੱਥਾਂ ’ਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ, ਇਕ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦਾ ਅਦਾਰਾ ਜੋ ਅਣੂ ਊਰਜਾ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ’ਚ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਲਈ ਸਾਡਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਥੋਰੀਅਮ ਅਤੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਵਰਗੇ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ’ਤੇ ਹੈ।
ਮੁੱਲ ਲੜੀ ’ਚ ਵੱਧ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਕੱਲਾ ਨਿੱਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਵੀ ਅਪਸਟ੍ਰੀਮ ਸੋਧਣ ਲਈ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ ਪੂੰਜੀਗਤ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿੱਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਨ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਡਾਊਨ ਸਟ੍ਰੀਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ’ਚ ਨਿੱਜੀ-ਸਰਕਾਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਖਰੀਦਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ’ਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੂਸਰਾ, ਸਾਨੂੰ ਪੇਈਚਿੰਗ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੈਰ-ਚੀਨੀ ਖੋਦਾਈ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਸਾਨੂੰ ਕਵਾਡ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ-ਚੀਨ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੇ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਸਪਲਾਈ ਧਿਰ ਤੋਂ ਝਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਰਿਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਵਾਡ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਖੁੰਡਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਗੱਡੀ ਛੁੱਟ ਜਾਵੇ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। 69 ਲੱਖ ਟਨ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਧਾਤੂਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਆਰ. ਈ. ਈ. ਲਈ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਚੰਗਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ ਡੇਂਗ ਸ਼ਿਆਓਪਿੰਗ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1992 ’ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਮੱਧ ਪੂਰਵ ਕੋਲ ਤੇਲ ਹੈ, ਚੀਨ ਕੋਲ ਰੇਅਰ ਅਰਥਸ ਹਨ।’
ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦਾ ਪਤਨ ਚੀਨ ਦੀ ਬੈਲਟ ਐਂਡ ਰੋਡ ਪਹਿਲ ਲਈ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਸਬੱਬ
NEXT STORY