ਕਲਿਆਣੀ ਸ਼ੰਕਰ
7 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਿਦੱਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤਖਤ ’ਤੇ ਤੀਸਰੀ ਵਾਰ ਬੈਠਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ‘ਆਪ’ 2013 ’ਚ ਇਕ ਤਬਾਹਕੁੰਨ ਕਾਰਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਕਲ ਕਾ ਛੋਕਰਾ’ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੂਡ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੇ ਰੋਲਰ ਕੋਸਟਰ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਝੂਲੇ ’ਚ ਚੰਗਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸਿਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2014 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 400 ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ’ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਆਪ’ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਰਮਾਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਘੱਟ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟਰੈਕ ਫਿਰ ਤੋਂ ਬਦਲ ਲਿਆ। ਪਰ ਹੁਣ ਦਿੱਲੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਦੂਸਰੀ ਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਮੋਦੀ ਮੈਜਿਕ ਦਿੱਲੀ ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ 2019 ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਸਨ। ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਹਥਿਆਉਣ ਲਈ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਲਈ ਤਰਸ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਾਰ ਉਸ ਨੇ ਹਾਈ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਮੋਦੀ ਤੋਂ ਹੀ ਹਰਾਇਆ
ਆਖਿਰ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਲਈ ਇਸ ਵਾਰ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਮੋਦੀ ਤੋਂ ਹੀ ਹਰਾਇਆ। ਮੋਦੀ ਨੇ 2014 ਚੋਣਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਮੋਦੀ ਦੇ ਇਸ ਆਈਡੀਏ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ। ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵੋਟਰਾਂ ਤਕ ਕਦੇ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੱਥੇ ਵਿਚ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਮੁੱਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਫ੍ਰੀ ਬਿਜਲੀ, ਪਾਣੀ, ਬਿਹਤਰ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਬੂਹੇ ਤਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਡਲਿਵਰੀ, ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਫ੍ਰੀ ਬੱਸ ਰਾਈਡ, ਬਿਹਤਰ ਸਟ੍ਰੀਟ ਲਾਈਟਿੰਗ, ਸੀ. ਸੀ. ਟੀ. ਵੀ. ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ’ਤੇ ਹੀ ਵੋਟਾਂ ਮੰਗੀਆਂ। ਹਾਲਾਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਰਦਾਤਿਆਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਉਹ ਉਡਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀਨ ਬਾਗ, ਸੀ. ਏ. ਏ. ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਨਫਰਤ ਵਰਗੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੋਟਰਾਂ ’ਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਐਂਗਰੀ ਯੰਗਮੈਨ ਦੀ ਦਿੱਖ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਬਦਲਾਅ
ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਹੁੰਦੇ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਜਲਦੀ ਨਾ ਸਿੱਖਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ 2017 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਦੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਕਾਰਜਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਸਟਾਈਲ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਅਸਲੀ ਬਦਲਾਅ 2019 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲੀ ਹਾਰ ਨਾਲ ਆਇਆ। ਇਸ ਕਾਰਣ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਿਖਆ। 2012 ਵਿਚ ਐਂਗਰੀ ਯੰਗਮੈਨ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ‘ਵਿਕਾਸ ਪੁਰਸ਼’ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਮਫਲਰਮੈਨ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਫਲਰ ਹਟਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਲੀ ’ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬ੍ਰੈੱਡ ਅੈਂਡ ਬਟਰ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਉਠਾਏ। ਭਾਜਪਾ ’ਤੇ ਇਹੀ ਮੁੱਦਾ ਭਾਰੀ ਰਿਹਾ।
ਪੀ. ਐੱਮ. ਅਤੇ ਸੀ. ਐੱਮ. ਵਿਚ ਇਕ ਬਿਹਤਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਿਆ
ਤੀਸਰੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਦਲੇ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਤੇ ਰੋਕ ਲਾ ਕੇ ‘ਆਪ’ ਨੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ-370 ਹਟਾਉਣ ਦੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਵਾਲੇ ਬਿੱਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ’ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਫੈਸਲਾ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੀ. ਐੱਮ. ਅਤੇ ਸੀ. ਐੱਮ. ਵਿਚਾਲੇ ਇਕ ਬਿਹਤਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਿਆ। ਜਦੋਂ ਕੇਜਰੀਵਾਲ 51 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੋਦੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੈਪੀ ਬਰਥਡੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਿਆ। ਚੌਥੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਭਾਜਪਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਦੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਗਿਆਪਨਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ’ਤੇ 500 ਕਰੋੜ ਰੁਪਿਆ ਖਰਚ ਕੀਤਾ। 5ਵਾਂ ਇਹ ਕਿ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੁਕਮ ਕਿ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ, ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਉਪ-ਰਾਜਪਾਲ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ੍6ਵੀਂ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭਾਜਪਾ ਕੋਲ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਵਰਗਾ ਕੱਦਾਵਰ ਨੇਤਾ ਹੈ। ਭਾਜਪਾ ਤਾਂ ਮੋਦੀ ਮੈਜਿਕ ’ਤੇ ਹੀ ਸ਼ਰਤ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਸ਼ੀਲਾ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਦੇ 3 ਕਾਰਜਕਾਲਾਂ ਦਾ ਗੁਣਗਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਜਿੱਤ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਸੰਭਵ ਹੋਈ। ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਕਿ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਗੱਲ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੌਸਿੱਖੀਆ ਦੀ ਇਮੇਜ ਦੇ ਉਲਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਚੰਗਾ ਨੇਤਾ ਮੰਨਿਆ। ਤੀਸਰੀ ਗੱਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਖਤਮ ਹੋਈ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਕੋਲ ਕੋਈ ਯੋਗ ਨੇਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚੌਥੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਗਰੀਬ ਚੋਣ ਖੇਤਰ ਦਾ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ’ਚ ਸਫਲ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲਿਆ। ਧਰੁਵੀਕਰਨ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ। ਇਥੇ ਇਹ ਵੀ ਖਤਰਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਹੈਟ੍ਰਿਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਨਿਰੰਕੁਸ਼ ਨਾ ਬਣਾ ਦੇੇਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੋਚਕ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਿੱਜੀ ਪੰਥ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ‘ਆਪ’ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਹਨ।
ਭਾਜਪਾ ਵਿਸ਼ ਕੰਨਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲਾਂ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣਾ ਛੱਡੇ
NEXT STORY