ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ’ਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਫਿਲਹਾਲ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇਪਾਲ-ਭਾਰਤ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 2 ਹਫਤਿਆਂ ’ਚ ਨੇਪਾਲ ਅੰਦਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਤਭੇਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
3 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ, ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਨੇਪਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਤਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਸੰਗਠਨ (ਸਾਰਕ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਇਕ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ।
ਤੀਜਾ, ਨੇਪਾਲ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿਚ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੁਟਵਾਲ ਦੇ ਇਕ ਨੇਪਾਲੀ ਸਮੇਤ 26 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੇ. ਪੀ. ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨਾਲ ਟੈਲੀਫੋਨ ’ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ।
ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਕਸ ’ਤੇ ਪੋਸਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਓਲੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ‘ਪਹਿਲਗਾਮ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਹੋਏ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ’ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ’ ਅਤੇ ‘ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ।’
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੁਹਰਾਈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਦੱਖਣੀ ਸਰਹੱਦ ’ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਅ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਬੁਟਵਾਲ ਦੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਝ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ’ਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਇਸ ’ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣ ’ਚ ਵੀ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
8 ਮਈ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਦੂਜਾ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਕੇ ‘ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਵਧ ਰਹੇ ਤਣਾਅ’ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ, ਬੁੱਧ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਇਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਓਲੀ ਨੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨੇਪਾਲ ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਓਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਗ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ।’’ ਜੇਕਰ ਨੇਪਾਲ-ਭਾਰਤ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ।
ਪਹਿਲਾ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਮ ਹੋਣ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇਗਾ। ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ 2019 ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 370 ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤਹਿਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਇਹ ਵੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਮੋਦੀ ਦੁਆਰਾ 12 ਮਈ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿਚ ਦੱਸੇ ਗਏ ਬੁਨਿਆਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰੁਖ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ੁੱਭਚਿੰਤਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਤਮ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਰੀਦਕੇ ਅਤੇ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਰਗੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੱਸਿਆ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ‘ਸਹੀ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹਮਲੇ’ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ‘ਹਮਲਾਵਰ ਜਵਾਬੀ ਉਪਾਵਾਂ’ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਸੀਨੀਅਰ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ‘‘ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਫੌਜੀ ਉੱਤਮਤਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਦਾ।’’
ਭਾਰਤ ਨੇ ‘ਹਰੇਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ’ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਜਤਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਹ ਰਣਨੀਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ।
ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਅਸਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੀਮਤ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਮੋਦੀ ਨੇ ਇਕ ਨਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ-ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਬਦਲਾ, ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਬਲੈਕਮੇਲ ਲਈ ਕੋਈ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਸਪਾਂਸਰਾਂ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ।
ਅੱਤਵਾਦ ਪ੍ਰਤੀ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦਾ ਰੁਖ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨੇਪਾਲ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਨੇਪਾਲ ਚੀਨ ਦੇ ਰੁਖ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਰਕ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੇਤਰੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇਪਾਲ ਤੋਂ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
–ਅਜੇ ਬਧਰਾ ਖਨਾਲ
ਕਰਨਲ ਸੋਫੀਆ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
NEXT STORY 
