ਆਧੁਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਤਣਾਅ ਦਾ ਸੰਕਰਮਣ (ਛੂਤ) ਇਕ ਮੌਨ ਮਹਾਮਾਰੀ ਹੈ। ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਜਾਂ ਸਰੀਰਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ, ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਅਕਸਰ ਅਣਡਿੱਠ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਤਪਾਦਕਤਾ, ਟੀਮ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਅੰਤਰ-ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨਾਂ, ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਕਦਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਣਾਅ ਦਾ ਸੰਕਰਮਣ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਸੂਖਮ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮੁੰਬਈ ਸਥਿਤ ਕਲਿਨੀਕਲ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਮੱਕੜ ਮਿਧਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਤਣਾਅ ਵਿਵਹਾਰ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਟੀਮ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਕਿਸੇ ਤਣਾਅਗ੍ਰਸਤ ਸਾਥੀ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਚਿੜਚਿੜੇਪਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਜਾਣੇ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੈ। ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਆਗੂ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਕਠੋਰ ਸੁਰ ਵਰਤ ਕੇ, ਅਪ੍ਰਾਪਤ ਟੀਚੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਕੇ, ਜਾਂ ਟੀਮ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਤਣਾਅ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਆਧਾਰ ਕੋਰਟੀਸੋਲ ਵਿਚ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤਣਾਅ ਦੌਰਾਨ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹਾਰਮੋਨ ਹੈ। ਉੱਚ ਕੋਰਟੀਸੋਲ ਪੱਧਰ ਟੀਮ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ, ਸਮੱਸਿਆ-ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਟੀਮ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਿਧਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, “ਤਣਾਅ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ, ਘਟ ਮਨੋਬਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਆਗੂ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਉਹ ਟੀਮ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਛੋਟੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵੀ ਅਸੰਭਵ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।’’
ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਲਈ, ਤਣਾਅ ਸੰਕਰਮਣ ਇਕ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਛੋਟੀਆਂ ਈਮੇਲਾਂ, ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਵਰਚੂਅਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਜਾਂ ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲਾਅ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਇਸ ਦੇ ਕਾਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ।
ਆਮ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਡਾ. ਮਲਿਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ, ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੀ ਘਾਟ, ਸਮੂਹ ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੀ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।’’ ਮਿੱਧਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਸੂਚਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅੰਤਰ-ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਟੀਮਾਂ ਅੰਦਰ ਅਕਸਰ ਝਗੜੇ, ਗੱਪਾਂ, ਬਾਈਕਾਟ ਅਤੇ ਘੱਟ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੋਬਲ, ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚ ਗਿਰਾਵਟ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਤਣਾਅ ਨੇ ਜੜ੍ਹ ਫੜ ਲਈ ਹੈ। ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਵਰਗੇ ਗੈਰ-ਮੌਖਿਕ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤਣਾਅ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਅਤੇ ਇਨਸੌਮਨੀਆ (ਉਨੀਂਦਰਾ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਲਿਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘‘ਬੇਕਾਬੂ ਤਣਾਅ ਸੰਕਰਮਣ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਣਾਅ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਬੀਮਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਿਧਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤਣਾਅ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ’ਚ ਅਕਸਰ ਉੱਚ ਅਟ੍ਰੀਸ਼ਨ ਦਰ ਅਤੇ ਸਾਖ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਕਰਮਣ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਣਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਤਣਾਅ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਮਿੱਧਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਿਊਰੋਡਾਈਵਰਜੈਂਟ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਰਜੀਹ ਤੋਂ ਲਾਭ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਣਾਅ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾ ਕੇ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਮਲਿਕ ਅਤੇ ਉਪਾਧਿਆਏ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤਣਾਅ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮਿਧਾ ਤਣਾਅ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਅਗਿਆਤ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਅਤੇ ਜਾਂਚਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਕੰਮ ਦੇ ਘੰਟਿਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀਮਾਵਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਬਰਨਆਊਟ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਰੋਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਣਾਅ ਦਾ ਸੰਕਰਮਣ ਇਕ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਇਕ ਅਟੱਲ ਉਪ-ਉਤਪਾਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
–ਦਿਵਿਆ ਨਾਇਕ
ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਮਾਅਨੇ
NEXT STORY 
