ਹਰੀ ਜੈ ਸਿੰਘ
ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਗਿਰਾਵਟ ਜੋ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰਾਂ ’ਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ’ਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾ ਹਨ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਰਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਖਿਰ ਇਸ ਅਫਸੋਸਜਨਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਚੁੱਪ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਹਾਂ ’ਚ ਹਾਂ ਮਿਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਹੌਲ ’ਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹੋਣ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਹਿਲਾਂ! ਇਹੀ ਅੱਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੌਕਰੀਅਾਂ, ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੀ ਘਾਟ ’ਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਲੇਖਾਂ ’ਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਅਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੂ. ਪੀ., ਬਿਹਾਰ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਆਦਿ ਸੂਬਿਅਾਂ ’ਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ’ਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਅਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਰਤੀ ਗੱਡੀਅਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੇਲਵੇ ਅਧਿਕਾਰੀਅਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕਵਾਇਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਉਸ ਤੋਂ ਮੈਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਾਂ। ਇਥੇ ਸਵਾਲ ਰੇਲਗੱਡੀਅਾਂ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸੂਬਿਅਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸ਼ੁੱਧ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ ਬਾਰੇ ’ਚ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ’ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਐੱਨ.ਐੱਚ.ਆਰ.ਸੀ.) ਦੀਅਾਂ ਟਿਪੱਣੀਅਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਉਚਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀਅਾਂ ਹੱਦਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹਨ। ਭੋਜਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਵਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਐੱਨ.ਐੱਚ.ਆਰ.ਸੀ. ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗਰੀਬ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹ ਗੈਰ-ਮਨੁੱਖੀ ਸਲੂਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੀਡੀਆ ਦੀਅਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਘਾਟਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਰੇਲਗੱਡੀਅਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਗਰੀਬ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ’ਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਅਾਂ ਹਨ। ਐੱਨ.ਐੱਚ.ਆਰ.ਸੀ. ਨੇ ਮੁਜ਼ੱਫਰਾਬਾਦ, ਦਾਨਾਪੁਰ, ਸਾਸਾਰਾਮ, ਗਯਾ, ਬੇਗੂਸਰਾਏ ਅਤੇ ਜਹਾਨਾਬਾਦ ’ਚ ਰੇਲਗੱਡੀਅਾਂ ’ਚ ਇਕ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਲੜਕੇ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਵਾਸੀਅਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸੂਰਤ ਤੋਂ 16 ਮਈ ਨੂੰ ਚੱਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸਿਵਾਨ ’ਚ 25 ਮਈ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੀ।
ਜਨਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਗਰਮੱਛ ਦੇ ਹੰਝੂ ਵਹਾਉਂਦੇ ਰਹੇ
ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਕਾਰੀ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਹ ਮਗਰਮੱਛ ਦੇ ਹੰਝੂ ਹਵਾਇਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ’ਚ ਇਕ ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਗਿਰਾਵਟ ਹੈ। ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਗੜਬੜੀ ਨੇ ਸਿਰਫ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭੈੜੀਅਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚਿੰਤਤ ਹਨ। ਉਹ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਮੋਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਅਫਸੋਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਅਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜਲਦੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਓਨੀ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਸਿਰਜੀ ਹੈ
ਇਥੇ ਮੇਰਾ ਕਹਿਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਨ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ ਤਦ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਨੀਅਤ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ? ਠੀਕ ਹੈ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਓਨੀ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਸਿਰਜੀ ਹੈ ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਵਰਗ ’ਚ ਬਣੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਓਨੀ ਹੀ ਗੁਣੀ ਵਿਅਕਤੀਅਾਂ ਦਾ ਉਪਵਾਦ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਮਨੋਵਿਰਤੀ। ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ’ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੋਤ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਇਕ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਜਿੰਨੀ ਬੁਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਧੋਖੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਗਿਣਤੀਅਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਸਵਰਗ ’ਚ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਕਰਸ਼ਕ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ’ਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਪੈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਰੂਪ ’ਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਅੱਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਸ਼ਿਤ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਅਾਂ ਘਾਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਵਿਲਾਸਤਾ ਨੂੰ 70 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਜਨਤਕ ਮੰਚਾਂ ’ਤੇ ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ’ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਬੜੀ ਹੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਗਰੀਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਫਿਰ ਵੀ ਕੌੜੀ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਹੁਣ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਆਰਥਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹੁਣ ਸਿਆਸਤ ’ਚ ਉਲਝ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਆਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਅਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ’ਚ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਅੱਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਸ਼ਿਤ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੀ.ਐੱਮ. ਮੋਦੀ ਵਲੋਂ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਕਿੰਨਾ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਐੱਮ. ਐੱਸ.ਐੱਮ. ਈ., ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੜਕ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲਿਅਾਂ ਦੇ ਲਈ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪੈਕੇਜ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਲੰਬਾ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰੇਗਾ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ 31 ਮਈ ਨੂੰ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ’ਚ ਅੰਤਰਰਾਜੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ’ਤੇ ਵਧੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਕਟ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖਰਾਬ ਵਰਗ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕੱਲ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਕ ਸਮਤਾਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲਈ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ’ਚ ਬਦਲ ਦੇਣਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਕ ਨਵਾਂ ਪੋਸਟ ਕੋਵਿਡ-19 ਖਾਕਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨਗੇ ਜਿਸ ’ ਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਿਰਤੀਅਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਅਾਂ ’ਤੇ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਖਾਕਾ ਕੱਲ ਦੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਈਅਾਂ ਖਾਈਅਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ।
ਕੋਵਿਡ-19 ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ ਲੋਕਤੰਤਰ
NEXT STORY