ਮੈਂ ਪੋਪ ਪੌਲ ਛੇਵੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1965 ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘ਹੁਣ ਹੋਰ ਜੰਗ ਨਹੀਂ, ਦੁਬਾਰਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ।’’ ਜੰਗਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
51 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ 1945 ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉੱਚ ਟੀਚਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ, ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ। ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪਿਛਲੇ 80 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਰੂਸ-ਯੂਕ੍ਰੇਨ : ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਜੰਗ 24 ਫਰਵਰੀ, 2022 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਰੂਸ ਨੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੇ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਗਣਰਾਜ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨਾਮਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ 1991 ਵਿਚ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਗਣਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। 2014 ਅਤੇ 2022 ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ, ਰੂਸ ਨੇ ਕਰੀਮੀਆ, ਡੋਨੇਟਸਕ ਅਤੇ ਲੁਹਾਨਸਕ ’ਤੇ ਜਬਰੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਰੂਸ ਦਾ ਤਰਕ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੇ ਨਾਟੋ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਟੋ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਰੂਸ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਲਈ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਨਾਟੋ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਸਦਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਜੰਗ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। 10 ਸਤੰਬਰ, 2025 ਤੱਕ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 14,116 ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਅਤੇ 36,481 ਦੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਇਕ ਤਬਾਹ ਹੋਈ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਹਸਪਤਾਲ, ਸਕੂਲ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਭ ਕੁਝ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ ਹਨ (5.6 ਮਿਲੀਅਨ) ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ (3.7 ਮਿਲੀਅਨ)। ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਕੁੱਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਲੋਕ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆਈ ਫੌਜਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਰਬਾਂ ਡਾਲਰ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਹਾਰਦੀ ਹੋਈ ਜੰਗ ਲੜ ਰਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟਰੰਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਜੰਗ ਰੋਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਇਸ ਜੰਗ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੈ, ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਰ ਇਕ ਅਸਥਿਰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਕ ਨਪੁੰਸਕ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੇਵੱਸ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਰਥ, ਅਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਤਰਕਹੀਣ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰੇਗਾ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਹਮਾਸ : ਦੂਜੀ ਜੰਗ ਹਮਾਸ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਜੋ ਗਾਜ਼ਾ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਫਿਲਸਤੀਨ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਕਈ ਜੰਗਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ 7 ਅਕਤੂਬਰ, 2023 ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ’ਤੇ ਹਮਾਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਮਲਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਅਤੇ ਨਿੰਦਣਯੋਗ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ 1,200 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਾਗਰਿਕ) ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਮਾਸ ਨੇ 251 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਧਕ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਅਜੇ ਵੀ ਹਮਾਸ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਹਨ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਕ ਸਖਤ ਰਾਜ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ’ਤੇ ਇਕ ਨਿਰੰਤਰ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜਨਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਫਿਲਸਤੀਨ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫਿਲਸਤੀਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ, ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ, ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੋ-ਰਾਜ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਗਾਜ਼ਾ ਵਿਚ 67,000 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹਮਾਸ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟਰੰਪ ਦੀ 20-ਨੁਕਾਤੀ ‘ਸ਼ਾਂਤੀ ਯੋਜਨਾ’ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਹਮਾਸ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਫਿਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਰਾਹਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਸੰਭਾਵਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ‘ਸ਼ਾਂਤੀ ਯੋਜਨਾ’ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਫਿਲਸਤੀਨ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕੀ 157 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਫਿਲਸਤੀਨ, ਕਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਰਾਜ ਬਣ ਸਕੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਹਮਾਸ ਅਤੇ ਫਿਲਸਤੀਨੀਆਂ ਵਿਚ ਫਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅਰਥ ਜੰਗ : ਭਾਰਤ ਨੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਜੰਗ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰੁਖ਼ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਹੋਰ ਨੈਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਹੀਂ ਜੋ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 1950 ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ’ਚ ਹਾਸਲ ਸੀ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਹਮਾਸ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੜਖੜਾ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੇ ਆ ਰਹੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਫਿਲਸਤੀਨ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ‘ਦੋ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ’ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ੳੁਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚ ਲਏ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਜੰਗਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ‘ਮਜ਼ਬੂਤ’ ਦਿਸਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਡੈਗ ਹੈਮਰਸ਼ੌਲਡ, ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਕਿੰਗ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ ਵਰਗੇ ਨੈਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਲੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੋ ਝਗੜੇ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀਆਂ ’ਤੇ ਲਗਾਮ ਲਾ ਸਕਣ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਨਵੇਂ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ ਸਿਰਫ ਹਨੇਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਦਾ ਕੋਈ ਆਸਾਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ।
-ਪੀ. ਚਿਦਾਂਬਰਮ
ਸਾਊਦੀ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰੱਖਿਆ ਸਮਝੌਤਾ
NEXT STORY 
