Jagbani

helo

Jagbani.in

ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਖ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ opt-out ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ।

ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ''Block'' ਸਿਲੈਕਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਭਵਿੱਖ 'ਚ ਤੁਸੀਂ ਨੋਟਿਫਿਕੇਸ਼ਨ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਥੱਲੇ ਦਿੱਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰੋ।

  • ਇੱਥੇ ਜਾਓ Chrome>Setting>Content Settings
  • ਇੱਥੇ ਕਲਿਕ ਕਰੋ Content Settings> Notification>Manage Exception
  • "https://www.punjabkesri.in:443" ਦੇ ਲਈ Allow ਚੁਣੋ।
  • ਆਪਣੇ ਬ੍ਰਾਉਜ਼ਰ ਦੀ Cookies ਨੂੰ Clear ਕਰੋ।
  • ਪੇਜ ਨੂੰ ਰਿਫ੍ਰੈਸ਼( Refresh) ਕਰੋ।
Got it
  • JagbaniKesari TvJagbani Epaper
  • Punjab News

    THU, JUL 10, 2025

    5:27:47 PM

  • rain in bathinda

    ਮੀਂਹ ਨੇ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਦਿਵਾਈ ਰਾਹਤ, ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕਿਆਂ...

  • power minister  ravinder singh saini  pserc

    ਬਿਜਲੀ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇੰਜੀ. ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੈਣੀ ਨੂੰ...

  • every punjabi will get health insurance worth rs 10 lakhs

    ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ 10 ਲੱਖ ਦਾ ਹੈਲਥ...

  • attention amritsar residents

    ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਸੀ ਦਿਓ ਧਿਆਨ, ਲੱਗ ਗਈ ਮੁਕੰਮਲ ਪਾਬੰਦੀ

browse

  • ਪੰਜਾਬ
  • ਦੇਸ਼
    • ਦਿੱਲੀ
    • ਹਰਿਆਣਾ
    • ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ
    • ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
    • ਹੋਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
  • ਵਿਦੇਸ਼
    • ਕੈਨੇਡਾ
    • ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
    • ਪਾਕਿਸਤਾਨ
    • ਅਮਰੀਕਾ
    • ਇਟਲੀ
    • ਇੰਗਲੈਂਡ
    • ਹੋਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖਬਰਾਂ
  • ਦੋਆਬਾ
    • ਜਲੰਧਰ
    • ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
    • ਕਪੂਰਥਲਾ-ਫਗਵਾੜਾ
    • ਰੂਪਨਗਰ-ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ
  • ਮਾਝਾ
    • ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
    • ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
    • ਤਰਨਤਾਰਨ
  • ਮਾਲਵਾ
    • ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
    • ਲੁਧਿਆਣਾ-ਖੰਨਾ
    • ਪਟਿਆਲਾ
    • ਮੋਗਾ
    • ਸੰਗਰੂਰ-ਬਰਨਾਲਾ
    • ਬਠਿੰਡਾ-ਮਾਨਸਾ
    • ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ-ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
    • ਫਰੀਦਕੋਟ-ਮੁਕਤਸਰ
  • ਤੜਕਾ ਪੰਜਾਬੀ
    • ਪਾਰਟੀਜ਼
    • ਪਾਲੀਵੁੱਡ
    • ਬਾਲੀਵੁੱਡ
    • ਪੌਪ ਕੌਨ
    • ਟੀਵੀ
    • ਰੂ-ਬ-ਰੂ
    • ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾ
    • ਮੂਵੀ ਟਰੇਲਰਜ਼
  • ਖੇਡ
    • ਕ੍ਰਿਕਟ
    • ਫੁੱਟਬਾਲ
    • ਟੈਨਿਸ
    • ਹੋਰ ਖੇਡ ਖਬਰਾਂ
  • ਵਪਾਰ
    • ਨਿਵੇਸ਼
    • ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ
    • ਸ਼ੇਅਰ ਬਾਜ਼ਾਰ
    • ਵਪਾਰ ਗਿਆਨ
  • ਅੱਜ ਦਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ
  • ਗੈਜੇਟ
    • ਆਟੋਮੋਬਾਇਲ
    • ਤਕਨਾਲੋਜੀ
    • ਮੋਬਾਈਲ
    • ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ
    • ਐੱਪਸ
    • ਟੈਲੀਕਾਮ
  • BBC
  • Home
  • ਤੜਕਾ ਪੰਜਾਬੀ
  • ਦੇਸ਼
  • ਵਿਦੇਸ਼
  • ਖੇਡ
  • ਵਪਾਰ
  • ਧਰਮ
  • Google Play Store
  • Apple Store
  • E-Paper
  • Kesari TV
  • Navodaya Times
  • Jagbani Website
  • JB E-Paper
  • PK Studios
  • BBC News Punjabi

ਪੰਜਾਬ

  • ਦੋਆਬਾ
  • ਮਾਝਾ
  • ਮਾਲਵਾ

ਮਨੋਰੰਜਨ

  • ਬਾਲੀਵੁੱਡ
  • ਪਾਲੀਵੁੱਡ
  • ਟੀਵੀ
  • ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾ
  • ਪਾਰਟੀਜ਼
  • ਪੌਪ ਕੌਨ
  • ਰੂ-ਬ-ਰੂ
  • ਮੂਵੀ ਟਰੇਲਰਜ਼

Photos

  • Home
  • ਮਨੋਰੰਜਨ
  • ਖੇਡ
  • ਦੇਸ਼

Videos

  • Home
  • Latest News 2018
  • Aaj Ka Mudda
  • Daily Hukamnama
  • 22 Districts 22 News
  • Job Junction
  • Most Viewed Videos
  • Janta Di Sath
  • Siasi-te-Siasat
  • Religious
  • Punjabi Stars Interview
  • Home
  • BBC News Punjabi News
  • ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ RAW ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਦੋਂ ਕਰੇਗਾ ਭਾਰਤ ''ਤੇ ਹਮਲਾ- ਨਜ਼ਰੀਆ

ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ RAW ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਦੋਂ ਕਰੇਗਾ ਭਾਰਤ ''ਤੇ ਹਮਲਾ- ਨਜ਼ਰੀਆ

  • Updated: 21 Sep, 2019 09:01 PM
BBC News Punjabi
bbc news
  • Share
    • Facebook
    • Tumblr
    • Linkedin
    • Twitter
  • Comment

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੁਫ਼ੀਆਂ ਏਜੰਸੀ ਰਾਅ ਜਾਂ ਰਿਸਰਚ ਐਨਾਲਸਿਸ ਵਿੰਗ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਦੀ ਰੋਡ ਸਥਿਤ 11 ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਚੀਜ਼ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚੇਗੀ, ਇਸਦੀ ਸਿਕਰੇਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ 'ਆਬਸੈਸ਼ਨ', ਜਨੂਨ ਜਾਂ ਸਨਕ।

ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇੱਥੇ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੀ ਇੱਥੇ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅੱਗੇ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਾਮ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਅਹੁਦਾ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ :

  • ਵਟਸਐਪ ਐਡਮਿਨ ਹੋਣਾ ਕਿੰਨਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ
  • 19 ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਕਿਉਂ ਬਣਾਈ 'ਰੇਪ ਪਰੂਫ਼ ਪੈਂਟੀ'?
  • 'ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਇਕੱਲਾ ਆਦਮੀ'
  • ‘ਜੇ ਛੱਤ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੈਕਸ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ’

ਹਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਸਕੱਤਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਗਲੀਚਾ ਅਤੇ ਦੋ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਗਮਲੇ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਰਾਅ ਦਾ ਮੁਖੀ 11ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਤੱਕ ਸਿੱਧੀ ਲਿਫਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਕਿਸੇ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਰੁਕਦੀ।

ਸੰਕੇਤਿਕ ਤਸਵੀਰ
GETTY IMAGES
ਸੰਕੇਤਿਕ ਤਸਵੀਰ

ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ 'ਆਰ ਐਂਡ ਡਬਲਿਊ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ 'ਰਾਅ'।

ਸ਼ਾਇਦ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਅ ਦਾ ਮਤਲਬ 'ਅੱਧਾ' ਜਾਂ 'ਕੱਚਾ' ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਇੱਕ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਕਸ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

ਰਾਅ ਦੀਆਂ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ।

ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਕਤੀ ਵਾਹਿਨੀ ਦੇ ਗਠਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਨੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਬੀ ਰਮਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਕਾਊ ਬੋਆਇਜ਼ ਆਫ਼ ਰਾਅ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ 1971 ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਦੋਂ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਲਈ ਪਲਾਇਨ ਕਰਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ
GETTY IMAGES
ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਲਈ ਪਲਾਇਨ ਕਰਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ

80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੇ ਮੁਖੀ ਰਹੇ ਆਨੰਦ ਕੁਮਾਰ ਵਰਮਾ ਨੇ ਬੀਬੀਸੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ, "ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਵਾਇਰਲੈਸ ਜ਼ਰੀਏ ਆਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਡੀਕੋਡ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜੀ ਸੂਚਨਾ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲੀ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਹਮਲਾ 1 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਹੋਣਾ ਸੀ।"

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:

  • ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ 22 ਸਾਲ ਕਿਉਂ ਲੱਗੇ?
  • ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਚੋਣ ਨਤੀਜੇ ਕੀ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ
  • ਕਿਉਂ ਹੋਈ ਚਰਚ ਦੀ ਭੁੱਲ ਬਖਸ਼ਾਉਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦੀ ਮੰਗ

"ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਲੋਕ ਹਾਈ ਅਲਰਟ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਪਰ ਜਦੋਂ 2 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਨੇ ਰਾਅ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਕਾਓ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੂਚਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਦਮ ਹੈ? ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਈ ਅਲਰਟ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।"

ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ
Getty Images
ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ (1971)

ਵਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਕਾਓ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਹੋਰ ਰੁਕ ਜਾਓ। ਏਅਰ ਚੀਫ਼ ਮਾਰਸ਼ਲ ਪੀਸੀ ਲਾਲ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨ ਗਏ ਅਤੇ ਜਦੋਂ 3 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਹਵਾਈ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਉਸਦੇ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਇਹ ਜਿਹੜਾ ਰਾਅ ਦਾ ਏਜੰਟ ਸੀ, ਉਹ ਚੰਗੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਸੂਚਨਾ ਭੇਜਣ ਲਈ ਵਾਇਰਲੈਸ ਵੀ ਸੀ।"

ਸਿੱਕਮ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ

1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿੱਕਮ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ ਵੀ ਰਾਅ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਰ ਕੇ ਯਾਦਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਅ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ 'ਮਿਸ਼ਨ ਆਰ ਐਂਡ ਡਬਲਿਊ' ਲਿਖੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਸਿੱਕਮ ਦੇ ਰਲੇਵੇਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਰਾਅ ਮੁਖੀ ਕਾਓ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਲੀਡਰ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਬ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।"

ਚੋਗਿਆਲ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਕੇਵਲ ਸਿੰਘ(ਸੱਜੇ) ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਕੱਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਜ਼ੀ ਲੇਂਡੂਪ ਦੋਰਜੀ
BBC

"ਸਿੱਕਮ ਦੇ ਚੋਗਿਆਲ ਨੇ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਔਰਤ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀਆਈਏ ਨੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਪਸਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸੀ।"

ਆਰ ਕੇ ਯਾਦਵ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, "ਕਾਓ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸਿਕੱਮ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਪੀ ਐਨ ਹਕਸਰ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਕਾਓ। ਕਾਓ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਅ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਅਫ਼ਸਰ ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।"

ਬੀਬੀਸੀ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਰ ਕੇ ਯਾਦਵ
BBC
ਬੀਬੀਸੀ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਰ ਕੇ ਯਾਦਵ

"ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਾਓ ਦੇ ਨੰਬਰ 2 ਦੇ ਸ਼ੰਕਰਨ ਨਾਇਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ 'ਬਲੱਡਲੈਸ ਕੂ' ਸੀ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਨੱਕ ਹੇਠ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 3000 ਵਰਗ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ।"

ਕਹੂਟਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਦੀ ਖ਼ਬਰ

ਕਹੂਟਾ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖ਼ਬਰ ਰਾਅ ਦੇ ਜਾਸੂਸਾਂ ਨੇ ਹੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਹੂਟਾ ਵਿੱਚ ਨਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪਰਮਾਣੂ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰੇਡੀਏਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 'ਵੈਪਨ ਗ੍ਰੇਡ' ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਏਜੰਟ ਨੂੰ 1977 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਹੂਟਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪਰ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਨੂੰ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਡਾਲਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤੀ ਸਗੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਉਲ-ਹੱਕ ਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ।

ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਵੀ ਕੇ ਸਿੰਘ ਜਿਹੜੇ ਰਾਅ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਅ 'ਤੇ 'ਸੀਕ੍ਰੇਟਸ ਆਫ਼ ਰਿਸਰਚ ਐਂਡ ਐਨਾਲਸਿਸ ਵਿੰਗ' ਨਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਹੈ।

ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਉਲ ਹੱਕ
Getty Images
ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਉਲ ਹੱਕ

ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਹੂਟਾ ਪਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਦਾ ਬਲੂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਏਜੰਟ ਨੇ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਡਾਲਰ ਮੰਗੇ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਆਫ਼ਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਬਲੂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਨੇ ਰਾਅ ਦੇ ਉਸ ਏਜੰਟ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ 'ਐਲੀਮੀਨੇਟ' ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।."

ਜਦੋਂ ਟੈਪ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਨਰਲ ਮੁੱਸ਼ਰਫ਼ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ 1999 ਵਿੱਚ ਕਾਰਗਿਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼ ਚੀਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ਼ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਿੰਗ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਅਤੇ ਨੌਂ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜਨਰਲ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਗਿਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬਾਰੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।

ਰਾਅ ਨੇ ਟੈਲੀਫੋਨ 'ਤੇ ਹੋਈ ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸਦੀ ਕਾਪੀ ਬਣਵਾ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੀ।

ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਵੀ ਕੇ ਸਿੰਘ, ਬੀਬੀਸੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ
BBC
ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਵੀ ਕੇ ਸਿੰਘ, ਬੀਬੀਸੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ

ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਵੀ ਕੇ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਹ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਰਾਅ ਅਕਸਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਗ ਗੱਲਬਾਤ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ।"

"ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹੀ ਉਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਸੀਂ ਖੁਫ਼ੀਆਂ ਤੰਤਰ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਚਾਰ।"

ਜਨਰਲ ਮੁਸ਼ਰਫ਼
AFP

"ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਸ ਸਰਤੋ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।"

"ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਨਤਕ ਹੋਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਿੰਕ 'ਇੰਟਰਸੈਪਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ' ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਲਿੰਕ 'ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਹਿਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਉਹ ਲੋਕ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋ ਗਏ।"

ਆਈਐਸਆਈ ਵੀ ਟੈਪਿੰਗ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹਮੀਦ ਗੁਲ ਰਾਅ ਦੇ ਇਸ ਕਾਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਗਾਉਣ ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਅਲ ਹਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਿਚਾਰਿਕ ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਮੀਦ ਗੁਲ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਹੋਵੇਗਾ
BBC
ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਨਰਲ ਜ਼ੀਆ ਉਲ ਹੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਿਚਾਰਿਕ ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਮੀਦ ਗੁਲ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਹੋਵੇਗਾ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੀਬੀਸੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ, "ਇਸ ਟੇਪ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕਰਕੇ ਰਾਅ ਨੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, 'ਟੈਪ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਡਾ ਯਕੀਨ ਕਰੋ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਟੈਪ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ।"

"ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਆਈਐਸਆਈ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ 1987 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਮੈਚ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹੋਈਏ।"

"ਤੁਸੀਂ ਫੋਨ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਉਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ 'ਅਚੀਵਮੈਂਟ' ਹੈ? ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਤੁਸੀਂ ਆਈਐਸਆਈ ਨੂੰ ਲਵੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ 'ਸੁਪਰ ਪਾਵਰ' ਨੂੰ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਯਕੀਨ ਕਰੋ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਕੋਈ 'ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ' ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।"

ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਕਾਓ ਸੀ ਰਾਅ ਦੇ ਜਨਕ

ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਉਪ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰਹੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਨਾਥ ਕਾਓ ਨੇ 1968 ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦਾ ਬਲੂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਰਾਅ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਿਦੇਸ਼ਕ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਨਾਥ ਕਾਓ
BBC
ਰਾਅ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਿਦੇਸ਼ਕ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਨਾਥ ਕਾਓ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਅ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਿਦੇਸ਼ਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1982 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕਾਊਂਟ ਅਲੈਗਜ਼ਾਂਦਰੇ ਦਿ ਮਰੈਂਚੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ 70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪੰਜ ਸਰਵਉੱਚ ਖ਼ੂਫ਼ੀਆ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੇ। ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਨਾਥ ਕਾਓ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਕਾਓ ਐਨੇ ਲੋਅ 'ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ' ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਕਿਸੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਜਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਛਪੀ।

ਸਿੱਖ ਵੱਖ-ਵਾਦੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ

ਰਾਅ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਾਲ ਉਦੋਂ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿੱਖ ਵੱਖ-ਵਾਦੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।

ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣਾ ਵੀ ਰਾਅ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਗਿਆ। ਇਹ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਕਿ ਰਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਮੁਲਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਨਾਲ ਤੱਕੜੀ 'ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ।

ਮੈਂ ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ 'ਚ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਹੈ?

ਹਮੀਦ ਗੁਲ
GETTY IMAGES
ਆਈਐਸਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁਖੀ ਹਮੀਦ ਗੁਲ (ਵਿਚਾਲੇ)

ਹਮੀਦ ਗੁੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, "ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ 'ਮਾਈਂਡ ਸੈੱਟ' ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕੇ। ਉਹ ਸਾਡੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀਆਂ ਦੇ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ 'ਡੀ-ਸਟੈਬੀਲਾਈਜ਼' ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।ਇੱਥੇ ਸ਼ੀਆ-ਸੁੰਨੀ ਦੰਗੇ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਬਲੂਚਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ। ਰਾਅ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਾਰ ਅਫ਼ਗਾਨੀਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਣੀ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਜਦੋਂ ਇਹ ਲੜਾਈ ਹਾਰੇਗਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ 'ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟ' ਦਾ ਬੇੜਾ ਗਰਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।"

  • ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਦੀ ਚਰਚਾ
  • UNESCO ਵੱਲੋਂ ਐਲਾਨੀਆਂ ਗਈਆਂ 7 ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤਾਂ

"ਭਾਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨਾਲ ਚਿਪਕਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਪਰੋਂ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁੱਟ ਨਿਰਪੱਖ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ 'ਗਲੋਬਲ ਇੰਪੀਰੀਅਲਿਜ਼ਮ' ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਿਰੂਮ ਤਬਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ 'ਇੰਪੀਰੀਅਲਿਜ਼ਮ' ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ। 'ਇੰਪੀਰੀਅਲੀਜ਼ਮ' ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਣੀ ਤੈਅ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਅ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੀਤੀ, ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲੱਗੇਗਾ।"

ਰਾਅ ਬਨਾਮ ਆਈਐਸਆਈ

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰਾਅ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਨਿਦੇਸ਼ਕ ਜਯੋਤੀ ਸਿਨਹਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਈਐਸਆਈ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਾਇਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜਯੋਤੀ ਸਿਨਹਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਆਈਐਸਆਈ ਨੇ ਕੋਈ ਛੋਟੀ ਲੜਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਜਿੱਤੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰਾਅ ਕੋਈ ਛੋਟੀ ਲੜਾਈ ਭਾਵੇਂ ਹੀ ਹਾਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਯੁੱਧ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ। ਆਈਐਸਆਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬੋਝ ਬਣ ਗਿਆ।"

ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਖੀ ਏ ਐਸ ਦੁਲਤ (ਸੱਜੇ)
BBC
ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਖੀ ਏ ਐਸ ਦੁਲਤ (ਸੱਜੇ)

"ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਾਂਗੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਲੱਗੇਗਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਜ਼ੀਆ ਉਲ-ਹੱਕ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਸਟ੍ਰੈਟੇਜਿਕ ਬਿਲਡਿੰਗ ਇੰਡੀਆ ਟੂ ਡੈਥ ਬਾਈ ਹੰਡ੍ਰੇਡ ਵੂੰਡਸ' ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਵੇਖੋ ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਮਹਿੰਗਾ ਪਿਆ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ। ਇਸਲਾਮਿਕ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ।"

ਰਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਖੀ ਏਐਸ ਦੁਲਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਅ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪਬਲਿਸਟੀ ਦੇ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।

ਦੁਲਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,''ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਰਾਅ ਦਾ ਹੱਥ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਰ ਇਸਦਾ ਸਿਹਰਾ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।"

ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

ਖੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਅਤੇ ਹਾਰ ਹਰ ਵਾਰ ਉਜਾਗਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।

ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦਾ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਜਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ।

ਆਨੰਦ ਵਰਮਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਗੱਲ 1980-81 ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਈ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੀਏ।"

ਜਾਰਜ ਬੁਸ਼ ਸੀਨੀਅਰ
GETTY IMAGES
ਜਾਰਜ ਬੁਸ਼ ਸੀਨੀਅਰ

"ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਪੈਂਟਾਗਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਾਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿਚਾਲੇ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਫ਼ਰਕ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੁਖ਼ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿੱਕਤ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।"

ਵਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਮਰੀਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਆਰ ਏ ਡਬਲਿਊ ਪਿੱਚਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਲਿੰਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।"

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ
Getty Images

"ਇਸ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ ਜੋ ਵੀ ਕਹੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਾ ਲਵੋ। 1982 ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਮਿਲਿਆ।"

"ਉਹ ਉੱਥੇ ਗਈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਰਜ ਬੁਸ਼ ਨੂੰ ਰਾਜਕੀ ਮਹਿਮਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ 'ਹੈੱਡ ਆਫ਼ ਦਿ ਸਟੇਟ' ਯਾਨਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੁਸ਼ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸੱਦਾ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ-ਅਮਰੀਕਾ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ।"

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:

  • ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ 'ਤੇ ਚੜਿਆ ਅਰਬੀਆਂ ਦਾ ਰੰਗ
  • ਕੀ ਕਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੱਟੜਵਾਦ ਖ਼ਤਮ ਹੋਏਗਾ?
  • ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਦੌਰ 'ਚ 'ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ' ਦੀ ਮੁਹੱਬਤ
  • ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਚੀਨੀ?

(ਬੀਬੀਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ FACEBOOK, INSTAGRAM, TWITTERਅਤੇ YouTube 'ਤੇ ਜੁੜੋ।)


  • bbc news punjabi

Amit Panghal ਨੇ ਵਰਲਡ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ''ਚ ਜਿੱਤਿਆ ਸਿਲਵਰ ਮੈਡਲ

NEXT STORY

Stories You May Like

  • bbc news
    ਬਾਦਲ ਪਿੰਡ ਤੋ ਉੱਠ ਕੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਬਣੇ ਨਰੋਤਮ ਢਿੱਲੋਂ ਦੇ ਕਤਲ ਬਾਰੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀ ਖੁਲਾਸੇ ਹੋਏ
  • bbc news
    ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ: ਕਿੰਗ ਦੀਆਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
  • bbc news
    ਹੀਰਾਮੰਡੀ: ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇਸ ‘ਸ਼ਾਹੀ ਮੁੱਹਲੇ’ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਮਗਰੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਿਆ ਨਾਮ
  • bbc news
    ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮੇਅਰ ਦੀ ਚੋਣ ’ਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਇਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਹੈ, ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਕਤਲ ਹੈ’
  • bbc news
    ਕਿੰਗ ਚਾਰਲਸ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ: ਹੁਣ ਤੱਕ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹਨ
  • bbc news
    ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ
  • bbc news
    ਐੱਗ ਫਰੀਜ਼ਿੰਗ ਕੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੀ ਉਮਰੇ ਮਾਂ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਆਈਵੀਐੱਫ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ
  • bbc news
    ਜਾਅਲੀ ਮਾਰਕਸ਼ੀਟ ਨਾਲ ਲਿਆ ਐੱਮਬੀਬੀਐੱਸ ''ਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਤੇ 43 ਸਾਲ ਕੀਤੀ ਡਾਕਟਰੀ
  • big revelation in the case of youth committing suicide due to love affairs
    ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਬੰਧਾਂ 'ਚ ਨੌਜਵਾਨ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਵੱਡਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ,...
  • case registered against drug smuggler bholi who gave fake bail
    ਨਸ਼ਾ ਸਮੱਗਲਰ ਭੋਲੀ ਦੀ ਜਾਅਲੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਬੇਟੀ ਸਮੇਤ 4 ’ਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ
  • government loss of crores of rupees due to strike prtc employees
    ਪਨਬੱਸ/PRTC ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਚੱਕਾ ਜਾਮ ਕਰਨ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ...
  • heartbreaking accident verna car overturns on jalandhar pathankot highway
    ਰੂਹ ਕੰਬਾਊ ਹਾਦਸਾ! ਜਲੰਧਰ-ਪਠਾਨਕੋਟ ਹਾਈਵੇਅ 'ਤੇ ਪਲਟੀ ਵਰਨਾ ਕਾਰ, ਇਕ ਦੀ ਮੌਤ
  • case registered against punjab police employee
    ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ 'ਤੇ ਕੇਸ ਹੋਇਆ ਦਰਜ, ਹੈਰਾਨ ਕਰੇਗਾ ਪੂਰਾ ਮਾਮਲਾ
  • pratap bajwa s big statement on adjournment of vidhan sabha session
    ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤਾਪ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਬਿਆਨ
  • punjab weather update
    ਪੰਜਾਬ ਦੇ 14 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਅਲਰਟ! ਪੜ੍ਹੋ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ
  • ed raids in dunki root cases
    ‘ਡੰਕੀ ਰੂਟ’ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ED ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ’ਚ 11 ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਮਾਰੇ ਛਾਪੇ
Trending
Ek Nazar
action ordered against owners of vacant plots in this district of punjab

ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਖਾਲੀ ਪਲਾਟਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਹੁਕਮ

rains in punjab may worsen the situation

ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਪੈ ਰਹੇ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਵਿਗੜ ਸਕਦੀ ਸਥਿਤੀ

punjab husband wife

ਪੰਜਾਬ: ਸੱਜ-ਵਿਆਹੀ ਕੁੜੀ ਪਹੁੰਚੀ ਥਾਣੇ! ਕਹਿੰਦੀ- 'ਮੇਰੀਆਂ ਅਸ਼ਲੀਲ ਤਸਵੀਰਾਂ...'

heartbreaking accident verna car overturns on jalandhar pathankot highway

ਰੂਹ ਕੰਬਾਊ ਹਾਦਸਾ! ਜਲੰਧਰ-ਪਠਾਨਕੋਟ ਹਾਈਵੇਅ 'ਤੇ ਪਲਟੀ ਵਰਨਾ ਕਾਰ, ਇਕ ਦੀ ਮੌਤ

eat curd in rainy season

ਕੀ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ 'ਚ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦੈ 'ਦਹੀਂ' ਦਾ ਸੇਵਨ? ਜਾਣ ਲਓ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ

alert issued for 14 districts of punjab

ਪੰਜਾਬ ਦੇ 14 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਲਈ Alert ਜਾਰੀ! ਮੌਸਮ ਦੀ ਹੋਈ ਵੱਡੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ, 2...

sgpc president harjinder singh dhami s big statement

SGPC ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਧਾਮੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਬਿਆਨ, ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਣੀ...

flood occurred in this area of punjab

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਆਇਆ ਹੜ੍ਹ! ਫ਼ੌਜ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਸਾਂਭਿਆ ਮੋਰਚਾ, DC ਨੇ...

connecting flights to amsterdam and manchester started from adampur airport

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ Good News, ਹੁਣ ਆਦਮਪੁਰ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਹੋਰ ਫਲਾਈਟਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸ਼ੁਰੂ

strict orders in force in punjab till january 8 2026

ਪੰਜਾਬ 'ਚ 8 ਜਨਵਰੀ ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਹੋਏ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮ, ਸਵੇਰੇ 7 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 9 ਵਜੇ...

pm modi receives warm welcome in namibia  talks with president

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦਾ ਨਾਮੀਬੀਆ 'ਚ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੰਦੀ-ਨਡੈਤਵ...

israeli air strikes in gaza strip

ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ 'ਚ ਇਜ਼ਰਾਇਲੀ ਹਮਲੇ, ਮਾਰੇ ਗਏ 40 ਫਲਸਤੀਨੀ

forest fire in france

ਫਰਾਂਸ 'ਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਹੋਈ ਤੇਜ਼, ਹਵਾਈ ਆਵਾਜਾਈ ਠੱਪ

what makes a good ai prompt  here are 4 expert tips

AI ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਮਾਲ! ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਓ ਇਹ 4 ਗੱਲਾਂ

australian pm to visit china

ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਕਰਨਗੇ ਚੀਨ ਦਾ ਦੌਰਾ

russia attack with drone and missiles on ukraine

ਰੂਸ ਨੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ 'ਤੇ ਮੁੜ ਦਾਗੇ 728 ਡਰੋਨ ਅਤੇ 13 ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ

pakistan government  pia

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ PIA ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇਜ਼!

grandson grandmother police arrested

ਸ਼ਰਮਨਾਕ! ਪੋਤੇ ਨੇ 65 ਸਾਲਾ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹਵਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ

Daily Horoscope
    Previous Next
    • ਬਹੁਤ-ਚਰਚਿਤ ਖ਼ਬਰਾਂ
    • australia study permit apply
      ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ, ਸਿੱਧਾ ਮਿਲੇਗਾ ਸਟੱਡੀ ਪਰਮਿਟ
    • aap announces new in charges
      'ਆਪ' ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਿਆਂ ਲਈ ਨਵੇਂ ਇੰਚਾਰਜਾਂ ਦਾ ਕੀਤਾ ਐਲਾਨ
    • big relief for old vehicle owners
      ਪੁਰਾਣੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਰਾਹਤ, 1 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਨਿਯਮ ਆਵੇਗਾ
    • who is nimisha priya
      ਕੌਣ ਹੈ ਨਿਮਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਿਆ? ਯਮਨ 'ਚ 16 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਫਾਂਸੀ
    • corona
      ਕੋਰੋਨਾ ਨਾਲ ’ਚ 48 ਘੰਟਿਆਂ ’ਚ 3 ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੌਤ
    • numerology
      ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ 4 ਤਾਰੀਖਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮੇ ਲੋਕ
    • good news for seven crore members
      7 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁਸ਼ਖਬਰੀ, PF ਖਾਤੇ 'ਚ ਆ ਗਿਆ ਵਿਆਜ ਦਾ ਪੈਸਾ, ਇੰਝ ਕਰੋ ਚੈੱਕ
    • indian government blocked 2335 accounts
      X ਦਾ ਦਾਅਵਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2335 ਖਾਤੇ ਕਰਵਾਏ ਬਲੌਕ
    • big news about property tax
      ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਟੈਕਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ: ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਲਦ ਕਰ ਲਓ...
    • pm modi honored with brazil  s highest honor
      PM ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਸਨਮਾਨ, 'ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਡਰ ਆਫ ਸਾਊਦਰਨ ਕਰਾਸ'...
    • rss sets stage for next bjp president
      RSS ਨੇ ਅਗਲੇ ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਲਈ ਮੰਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ
    • BBC News Punjabi ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ
    • bbc news
      ਔਰਤਾਂ ''ਤੇ ''ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰੈਗਨੈਂਸੀ'' ਸ਼ੇਪ ’ਚ ਆਉਣ ਦਾ ਦਬਾਅ: ‘ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ...
    • bbc news
      ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਲੋਕ ਤੜਪਦੇ...
    • bbc news
      ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਪਏ ਹਰਪਾਲ ਲਈ ਰੋਪੜ ਆਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪਤਨੀ, ਇੱਕ ਹਾਦਸੇ ਨੇ...
    • bbc news
      ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚੋਣਾਂ : ''ਮਿਰਜ਼ਾ ਯਾਰ ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢਣਾ ਜ਼ਿੰਦਾ...
    • bbc news
      ਪੰਜਾਬ ਜਿਸ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਤੇ...
    • bbc news
      ਭਾਨਾ ਸਿੱਧੂ : ਧਰਨਾ ਚੁੱਕਣ ਸਮੇਂ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ''ਭਰਮ...
    • bbc news
      ਫੇਸਬੁੱਕ ਦੇ 20 ਸਾਲ: ਉਹ ਚਾਰ ਅਹਿਮ ਗੱਲਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਇਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਬਦਲੀ
    • bbc news
      ਕਮਰ ਦਰਦ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਜ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ
    • bbc news
      ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੱਦੀ ਵਿੱਚ ਪਰਫਿਊਮ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਅੱਗ, ਇੱਕ ਦੀ ਮੌਤ 9...
    • bbc news
      ਜਦੋਂ 80 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੰਦਰ ’ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਹੋਰਾਂ ਜਾਤ ਵਾਲਿਆਂ...
    • google play
    • apple store

    Main Menu

    • ਪੰਜਾਬ
    • ਦੇਸ਼
    • ਵਿਦੇਸ਼
    • ਦੋਆਬਾ
    • ਮਾਝਾ
    • ਮਾਲਵਾ
    • ਤੜਕਾ ਪੰਜਾਬੀ
    • ਖੇਡ
    • ਵਪਾਰ
    • ਅੱਜ ਦਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ
    • ਗੈਜੇਟ

    For Advertisement Query

    Email ID

    advt@punjabkesari.in


    TOLL FREE

    1800 137 6200
    Punjab Kesari Head Office

    Jalandhar

    Address : Civil Lines, Pucca Bagh Jalandhar Punjab

    Ph. : 0181-5067200, 2280104-107

    Email : support@punjabkesari.in

    • Navodaya Times
    • Nari
    • Yum
    • Jugaad
    • Health+
    • Bollywood Tadka
    • Punjab Kesari
    • Hind Samachar
    Offices :
    • New Delhi
    • Chandigarh
    • Ludhiana
    • Bombay
    • Amritsar
    • Jalandhar
    • Contact Us
    • Feedback
    • Advertisement Rate
    • Mobile Website
    • Sitemap
    • Live Help
    • Privacy Policy

    Copyright @ 2018 PUNJABKESARI.IN All Rights Reserved.

    SUBSCRIBE NOW!
    • Google Play Store
    • Apple Store

    Subscribe Now!

    • Facebook
    • twitter
    • google +