ਪੀ. ਚਿਦਾਂਬਰਮ
1970 ’ਚ ਜਦੋਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਪਰਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਇਕ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਬੁਲਾਰਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਤਮਿਲਨਾਡੂ ਕਾਂਗਰਸ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਚੇਨਈ ’ਚ ਭਗਵਾਨ ਮੁਨਰੋ ਦੇ ਬੁੱਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਸੀਂ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਏ ਰੋਸ ਵਿਖਾਵੇ ’ਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਗੁਪਤ ਪਰਸਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ’ਚ ਸੋਧ ਰਾਹੀਂ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿਰੋਧ (ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ) ਨੇ ਸੋਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ’ਚ ਆ ਗਏ ਸੀ।
ਸਾਡਾ ਵਿਰੋਧ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਅਾਂ ’ਚ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ-ਰੋਸ ਵਿਖਾਵੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਮਾਣਹਾਨੀ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਲਸ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ’ਤੇ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਅਸੰਤੋਸ਼ ਦੀ ਕਿਸਮ
ਇਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਮਨ ਇਕ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਜੱਜ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ-ਜਸਟਿਸ ਫ੍ਰੈਂਕਫ੍ਰਟਰ, ਜਸਟਿਸ ਸੁੱਬਾਰਾਓ, ਜਸਟਿਸ ਐੱਚ. ਆਰ. ਖੰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਬੈਂਚ ਦੇ ਜੱਜ ਜੋ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਬੈਂਚ ’ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਜੱਜਾਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਫੈਸਲਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਭਾਵਨਾ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਲਈ ਅਪੀਲ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਖੇਡ ਦੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ਇਕ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਮੁੱਠੀ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਉੱਦਮ ’ਚ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਕੰਮ ਨਿਯਮ ਜਾਂ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਰੋਧ ਵਿਆਪਕ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਲੋਕ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨ ’ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀ ਇਕ ਕਾਰਨ ਲਈ ਭਾਵੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਲੋਕ ਪੀੜਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਬਲੀਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਕ ਸਵਾਰਥੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਲੋਕ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੰਤਿਮ ਨਾਂ ‘ਅੰਦੋਲਨਜੀਵੀ’ ਦਾ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ’ਚ ਬੋਲਦਿਅਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ।
ਮਹਾਨ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀ
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ਅੰਦੋਲਨਜੀਵੀ ਬਿਨਾਂ ਸਵਾਲ ਦੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸਹੀ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਉਠਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਨੀਲ ਦੀ ਖੇਤੀ (ਇੰਡੀਗੋ) ਅਤੇ ਨਮਕ ਟੈਕਸ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗਾਂਧੀ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਹੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਦੇਸ਼ ‘ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ’ ਅਤੇ ‘ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ’ ਦਿੱਤਾ।
ਗਾਂਧੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ’ਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਇਕ ਮੁੱਠੀ ਨਮਕ ਅਤੇ ਖਾਦੀ (ਹੱਥ ਨਾਲ ਕੱਤਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਖੱਦਰ) ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਏ ਜੋ ਅਣਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ ਅਤੇ ਡਾਂਡੀ ਮਾਰਚ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਜਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ’ਚ ਬਹੁਤ ਵਿਚਾਰ ਆਏ ਹੋਣਗੇ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਮੂਲ ਅੰਦੋਲਨਜੀਵੀ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।
ਅਸੰਤੋਸ਼ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਸੰਤੋਸ਼ ਨੇ ਨਵੇਂ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਸੰਤੋਸ਼ ਨੇ ਹੀ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਾਰ ਨਿਕੋਲਸ ਦੂਜੇ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਥਾਪਿਤ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਸਿਧਾਰਥ ਗੌਤਮ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਉਸ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ’ਚ ਉਹ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬੁੱਧ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟਵਾਦ ਦੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮਾਰਟਿਨ ਲੂਥਰ ਕਿੰਗ ਜੂਨੀਅਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ’ਤੇ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਅਸ਼ਵੇਤ ਅਮਰੀਕੀਅਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ‘‘ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਹੈ’’ ਅਮਰੀਕੀਅਾਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਲਈ ਇਕ ਅਪੀਲ ਸੀ।
20ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ Û:1920, 1930 ਅਤੇ 1942 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ਭਾਰਤ ’ਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 3 ਜਲ ਬਟਵਾਰੇ ਦੇਖੇ। ਹਰੇਕ ਇਕ ਸਾਲ ’ਚ ਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਿਆਪੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਮੂਲ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ’ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਸਵਿਨਯ ਅਵੱਗਿਆ ਅੰਦੋਲਨ ’ਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ ’ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਤਾਬੂਤ ਲਈ ਅਾਖਰੀ ਕਿੱਲ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ। ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਵਿਖਾਵਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ।
ਹੋਰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀਅਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ (1968) ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੰਪਲੈਕਸਾਂ ’ਚ ਹੋਏ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗੀ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਝੂਠ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੀ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੋਂ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀਅਤਨਾਮ ਇਕਜੁਟ ਹੋਇਆ।
ਵੈੱਲਵੇਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਰੋਮਾਨੀਆਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ 1989 ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲੇ ਸੱਤਾਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਪੁੱਟ ਸੁੱਟਣ ’ਚ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਮਿਸਰ ’ਚ (2011) ਅਰਬ ਸਪ੍ਰਿੰਗ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਅੰਦੋਲਨ ਅਸਫਲ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਈ ਸਬਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਆਤਮਾ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਬਦਲਾਅ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਦਬਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗੀ
ਇਥੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਹੱਕਾਂ, ਨਾਗਰਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਜੋ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਉੱਚ ਰੈਂਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਇਕ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰੈੱਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਕੋਰ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ।
ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਤਰਕਸੰਗਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੀਡੀਆ ਹੈ ਜੋ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ (ਜਾਂ ਵਿਗਾੜਦਾ ਹ ੈ ਜਾਂ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ)। ਦੋਵੇਂ ਸਕੋਰ ਕਾਰਡ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਫਿਨਲੈਂਡ ਅਤੇ ਕਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ ਚੋਟੀ ’ਤੇ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਕਿਤੇ ਮੱਧ ’ਚ ਹੈ। ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਕੋਰ ਵਧੇਗਾ ਅਤੇ ਡਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ’ਚ ਗਿਰਾਵਟ ਹੋਵੇਗੀ। ਐਡੀਟਰਜ਼ ਗਿਲਡ ਜਾਂ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਲੱਬ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛੋ। ਹਰੇਕ 15 ਦਿਨਾਂ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਮੀਡੀਆ ਸੰਗਠਨ ’ਤੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ‘ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼’ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਤਮਸਮਰਪਣ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਮਨਾਥ ਗੋਇੰਕਾ ਇਕ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਨਿਡਰ ਮਾਲਕ ਸਨ ਅਤੇ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨਜੀਵੀ ਸਨ। ਅੰਦੋਲਨਜੀਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਅਾਂ ’ਤੇ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਬੋਲਣ, ਲਿਖਣ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ, ਅਸੰਤੋਸ਼, ਰੋਸ ਵਿਖਾਵੇ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ
NEXT STORY 
