ਪ੍ਰਿੰ. ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ
ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਇਕ ਵੱਡੇ ਖਤਰੇ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਤਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ’ਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਾਂ ਇੰਝ ਕਹੋ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਪਲੇਟ ’ਚ ਪਰੋਸੇ ਗਏ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਕਾਰ, ਬੱਸ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ’ਤੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਾਂ, ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਜਿਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵਿਚ ਵੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਵੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਹੀ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅੱਜ ਇਹੋ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖਤਰਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਮਾਡਰਨ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗ ਕੇ ਅਸੀਂ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਹ ਇੰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੈ, ਜੋ 50-60 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਬਣ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਸਰਾਪ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਕਈ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਪਲਾਸਟਿਕ
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਕਈ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੈਜ਼ਾ, ਡਾਇਰੀਆ ਆਦਿ ਕਈ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਘੇਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ’ਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ। ਜੇ ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਕਾਰਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੌਤਾਂ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।
ਪਲਾਸਟਿਕ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜੋ ਨਾ ਗਲ਼ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਸੜ ਰਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇੰਝ ਕਹੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸਾੜ ਕੇ ਜਾਂ ਦਬਾ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ’ਚ ਹੀ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਗ ਨਾਲ ਸਾੜਨ ’ਤੇ ਇਸ ’ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਧੂੰਆਂ ਸਾਹ ਸਬੰਧੀ ਰੋਗ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਦਬਾਉਣ ’ਤੇ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਪਾਲੀਥੀਨ
ਜੇ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਾਲੀਥੀਨ ਦੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹਨ। ਇਹ ਥੈਲੀਆਂ ਦੇਖਣ ’ਚ ਸੁੰਦਰ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਤੇ ਸਸਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਪਾਣੀ, ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਸਭ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਲੀਥੀਨ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤਕ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ’ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਡ੍ਰੇਨੇਜ ਸਿਸਟਮ ਅਕਸਰ ਪਾਲੀਥੀਨ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਖਤਰਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤ ਨੂੰ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਤਰਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਹੈ। ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅੱਜ ਸਮੁੰਦਰ ’ਚ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਭਾਵ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਣ ਹਰ ਸਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅੱਜਕਲ ਆਵਾਰਾ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਲੋਂ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ’ਤੇ ਸੁੱਟੇ ਪਾਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਨਿਗਲ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਤੜੀਆਂ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਛੇਤੀ ਰੋਕ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ
ਪਲਾਸਟਿਕ ਉੱਤੇ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਰੋਕ ਲਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਏਗਾ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਚੀਨ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਇਟਲੀ ਨੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ’ਤੇ ਰੋਕ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ’ਚ ਵੀ 2002 ’ਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਈ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ 1988 ਤੇ 1998 ’ਚ ਜੋ ਹੜ੍ਹ ਆਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ’ਤੇ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਲਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਅੱਜ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇਸ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ 2050 ਤਕ ਸਮੁੰਦਰ ’ਚ 850 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਕਚਰਾ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਭਾਰ 821 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਹੋਵੇਗਾ। 2050 ਤਕ ਸਮੁੰਦਰ ’ਚ ਮੱਛੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਬੰਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕੁਝ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਹਾਂਪੱਖੀ ਪਹਿਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ’ਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਰੋਕ ਲਾਈ ਹੈ।
ਜੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਬਾਜ਼ਾਰ ’ਚੋਂ ਸਾਮਾਨ ਲੈਣ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਘਰੋਂ ਹੀ ਜੂਟ ਜਾਂ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਥੈਲਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਜੋ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਲੱਖਾਂ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਾਧੂਆਂ-ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤਕ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਜੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰ ਘਰ ’ਚੋਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।
drmlsharma5@gmail.com
ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਚੋ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਸਾਥੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ - ਮੁਫ਼ਤ ਰਿਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰੇਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ : ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਿਆਰੀ ਨਹੀਂ
NEXT STORY 
