ਐਸ਼ਲੇ ਟੈਲਿਸ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਮਰੀਕੀ ਰਣਨੀਤਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਲੇਖ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਅਤੇ ਰਵੱਈਆ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਸ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰਣਨੀਤਿਕ ਭਾਈਵਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਜੇਹਾਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੈ।
ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਹ ਲੇਖ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ‘ਮਲਟੀ-ਪੋਲਰ ਵਰਲਡ’ (ਬਹੁ-ਧਰੁਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ) ਦੀ ਵਿਅਰਥਤਾ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਮੰਚਾਂ ’ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਐਸ਼ਲੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਇਕਲੌਤੀ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਇਕ ਬਹੁ-ਧਰੁਵੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਇਕ ਅਸਲ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉਭਰ ਸਕੇ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਸੋਚ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ ਚੀਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ, ਜੋ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੀ ਸਰਦਾਰੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਐਸ਼ਲੇ ਦਾ ਇਹ ਲੇਖ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਮੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਬੇਅਸਰ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਸਫਲ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦਾ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦੇ ਕਿ ਟਰੰਪ ਦੇ ‘ਮੇਕ ਅਮਰੀਕਾ ਗ੍ਰੇਟ ਅਗੇਨ’ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਘਾਤਕ ‘ਗੰਨ ਕਲਚਰ’, ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਸੰਘੀ ਕਰਜ਼ਾ, ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਰ, ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਦੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਸਨ ਬਦਲਣ ਦੀ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ, ਤਾਂ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ।
ਭਾਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ ‘ਨਿਯਮ-ਅਾਧਾਰਿਤ ਵਿਵਸਥਾ’ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਈਰਾਨ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੀਮਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦਿਖਾਵੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੀ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਵਰਗੇ ਇਕ ਛੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਰਫ ‘ਟ੍ਰਾਂਜ਼ੈਕਸ਼ਨਲ’ (ਲੈਣ-ਦੇਣ) ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ, ਮਹੱਤਵ ਸਿਰਫ ਤੁਰੰਤ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਦਾ।
ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਦਿ ਇੰਡੀਆ ਵੇਅ : ਸਟ੍ਰੈਟਜੀਜ਼ ਫਾਰ ਐਨ ਅਨਸਰਟਨ ਵਰਲਡ’ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣ। ਉਹ ‘ਫ੍ਰੇਨੇਮੀਜ਼’ (ਫ੍ਰੈਂਡ + ਐਨਿਮੀ) ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਕੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ‘ਫ੍ਰੇਨੇਮੀਜ਼’ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਵਿਚਾਰ, ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਥਿਰਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ।
ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਜਿਸ ਸੰਕਟ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ, ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ, ਪ੍ਰਭੂਤੱਵਵਾਦੀ ਏਜੰਡਾ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦਾ ਟਕਰਾਅ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਇਸਲਾਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਾਈ ਗਈ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਈਰਾਨ, ਤੁਰਕੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਭੂਤੱਵ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹਰੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।
ਜੇਕਰ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਚਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਭਿਆਨਕ ਜੰਗ ਵਿਚ ਈਰਾਨ ਇਕੱਲਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਖਾਮਨੇਈ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਕੱਟੜ ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ। ਹਮਾਸ, ਹਿਜਬੁੱਲਾ, ਹੂਤੀ ਵਰਗੇ ਜੇਹਾਦੀ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਕੇ, ਇਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਈਰਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਘਾਤਕ ਬਚਾਅ ਯੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਈਰਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣਾ ਉਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਹੁਣ ਇਸ ਇਕਪਾਸੜ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਅਮਰੀਕਾ ਈਰਾਨ ਵਿਚ ਤਖ਼ਤਾਪਲਟ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜਦੋਂ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀਆਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ ਨਿਯਮ-ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਨਤਾ, ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਵਸਥਾ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ, ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁੱਕਵਾਂ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
-ਮਿਹਿਰ ਭੋਲੇ
ਬਿਹਾਰ ’ਚ ਜਿੱਤ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਫਿਰ ਤੋਂ ‘ਕਾਠ ਦੀ ਹਾਂਡੀ’ ਦੇ ਭਰੋਸੇ
NEXT STORY 
