ਅਰਜੁਨ ਮੁੰਡਾ
ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਬਾਇਲੀ (ਜਨਜਾਤੀ) ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਇਸ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ’ਚ ਨਿਹਿਤ ਹੈ। ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਰਬੋਤਮ ਕਲਾ ਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਰਾਹੀਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਰੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਵਾਧੇ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ’ਚ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਨਾਲ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ’ਚ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।
ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤੀ–ਪਸੰਦ ਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ–ਅਸਥਾਨ ’ਚ ਕੁਦਰਤੀ ਸਦਭਾਵ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੇ ਨਾਲ–ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਰੀਤੀ–ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ’ਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਰੋਹ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
ਜਲ ਇਕਾਈਆਂ ਸਮੇਤ ਵਣ ਈਕੋ-ਸਿਸਟਮ, ਕਬਾਇਲੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਾਧਾਰ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਭੂਮੀ ਉਪਯੋਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਢਹਿ–ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵਰਗ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਬਾਇਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਰਵਾਇਤੀ ਭੂਮੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ’ਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮਜਬੂਰ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਜਾਂ ਠੇਕੇ ’ਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਨਿਆਂਪੂਰਨ ਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੱਲੋਂ ਟੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਵਧਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਪੁਲਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਵਸੂਲੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਬਾਇਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀ ਰੋਹ–ਭਰਪੂਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਹਿਮ ਉਦੇਸ਼; ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਭੂਮੀ, ਜੰਗਲ ਤੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅੱਤਿਆਚਾਰੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਕਬਾਇਲੀ ਪਛਾਣ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਇਆ ਤੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਤੇ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਕਬਾਇਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਏ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਕਈ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ’ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਸਨ, ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਮੁੰਡਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਅਾਧਾਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਥੀ ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ’ਚ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਰੁੱਧ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਨਾਇਕ ਬਣ ਗਏ।
ਬਿਰਸਾ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ‘ਉਲਗੁਲਾਨ’ (ਬਗ਼ਾਵਤ) ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ’ਚ ਸੁਧਾਰ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ, ਅੰਧ–ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਜਾਣੂ–ਟੂਣੇ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ, ਈਸ਼ਵਰ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਾਬਤੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਤੇ ਏਕਤਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇੰਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਕਬਾਇਲੀ ਆਗੂ ਸਨ ਕਿ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਭਗਵਾਨ’ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਦਾ ਸੀ।
ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਾ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਡਮੁੱਲੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਲੋਂ 15 ਅਗਸਤ, 2016 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ’ਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਐਲਾਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਬਾਇਲੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਥਾਨਾਂ ’ਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਜਾਇਬਘਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਅਜਾਇਬਘਰ ਰਾਂਚੀ ਦਾ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਅਜਾਇਬਘਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਇਸ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਤੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਦਰ–ਮਾਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 15 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ‘ਜਨਜਾਤੀ ਗੌਰਵ ਦਿਵਸ’ ਵਜੋਂ ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਦੀ ਜਯੰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖੋ–ਵੱਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ’ਚ 15 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 22 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਵੱਕਾਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਗੁੰਮਨਾਮ ਆਦਿਵਾਸੀ ਨਾਇਕਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੇ, ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਸਮੁੱਚਾ ਭਾਰਤ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75ਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਮੌਕੇ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹਾਉਤਸਵ’ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਆਯੋਜਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਤਭੂਮੀ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। 1857 ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤਾਕਤ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਚੁਆਰ ਅਤੇ ਹਲਬਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ 1770 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।
ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਹਮਲਿਆਂ ਤੇ ਬੇਖ਼ੌਫ਼ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ’ਚ ਪਾਈ ਰੱਖਿਆ।
15 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਡੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਨਾਚ ਉਤਸਵਾਂ, ਸ਼ਿਲਪ ਮੇਲਿਆਂ, ਚਿੱਤਰਕਲਾ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ, ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ, ਖ਼ੂਨਦਾਨ ਕੈਂਪਾਂ ਤੇ ਮਹਾਨ ਆਦਿਵਾਸੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੜੀ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਯਾਦ ਕਰਨ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਮੌਕਾ ਹੈ।
ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਣ ਦੇ ਜਾਣੋ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਤੇ ਕਾਰਨ, ਬਚਾਅ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਖਾਓ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ
NEXT STORY