ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਅੰਤਹੀਣ ਸੀਰੀਅਲ ਵਾਂਗ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ’ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖਣੀ ਹੈ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਆਮ ਰੁਝਾਨ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੈ ਪਰ ਅੰਤ ਦਾ ਨਹੀਂ।
ਗਾਜ਼ਾ ਜੰਗ ਦਾ ਅੰਤ ਲਗਾਤਾਰ ਟਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੋਵੇਂ ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਿਚ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹਨ ਕਿ ਇਕ ਦੇ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਅਸਾਧਾਰਨਤਾ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਲਈ ਖੇਤਰੀ ਅਸਾਧਾਰਨਤਾ ਦੋਵੇਂ ਖੋਖਲੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ 2008 ਵਿਚ ਲੇਹਮੈਨ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਲੋਬਲ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਵੀਅਤਨਾਮ ਸਿੰਡਰੋਮ ਤੋਂ ਉਭਰਨ ਵਿਚ ਦਹਾਕੇ ਲੱਗ ਗਏ। 1975 ਵਿਚ ਸਾਈਗੌਨ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਮਰੀਕੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਰਾਏ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘਾ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
9/11 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਨੇ ‘ਐਡਰੇਨਾਲਾਈਨ’ ਦੀ ਇਕ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਵ-ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਦੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜੁੱਟ ਗਏ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ 760 ਬੇਸ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਟਰੰਪ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਿੰਮੀ ਕਾਰਟਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ‘‘ਚੀਨ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?’’ ਕਾਰਟਰ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਹੀ ਸੀ। ‘‘ਵੀਅਤਨਾਮ ਨਾਲ 1978 ’ਚ ਹੋਏ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਚੀਨ ਕਦੇ ਵੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਜੰਗ ਕਰਨੀ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।’’
ਅਗਸਤ 2021 ਵਿਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਾਪਸੀ, ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ, ਅਮਰੀਕੀ, ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੱਛਮੀ, ਸਵੈ-ਮਾਣ ਲਈ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮ ਜੰਗ ਦੀ ਹਾਰ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਸੀ। ਬੇਰਹਿਮ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਇਕ ਕਾਰਕ ਸੀ ਪਰ ਅਮਰੀਕੀ ਜਨਤਕ ਰਾਏ, ਵਾਲਟਰ ਕਰੋਨਕਾਈਟ ਵਰਗੇ ਐਂਕਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ, ਨੇ ਇਸ ਨਾਟਕੀ ਅੰਤ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਪਰਦਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜੰਗ ਪੱਤਰਕਾਰ ਇਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਮਿੱਥ-ਨਿਰਮਾਤਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਮਰੀਕਾ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਜੰਗ ਵਿਚ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਹੀ ਬਣੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੋਵਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮੀਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿਕਥਨੀ ਵਾਲੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੇ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੁਤਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ‘ਸਾਮਰਾਜੀ ਸੁਪਨਿਆਂ’ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭੜਕਾਹਟ ਦੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।
1991 ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਜੇਮਜ਼ ਬੇਕਰ ਦੁਆਰਾ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਾਅਦਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਾਟੋ ਰੂਸ ਦੇ ਇਕ ਇੰਚ ਵੀ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। 2008 ਵਿਚ ਨਾਟੋ ਦੇ ਬੁਖਾਰੇਸਟ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ, ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਰਜ ਡਬਲਯੂ. ਬੁਸ਼ ਨੇ ਪੁਤਿਨ ਨੂੰ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਰਕੇ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨਾਟੋ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਪੁਤਿਨ ਇਸ ਲਾਲ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ’ਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਹਮਾਸ ਦੁਆਰਾ 7 ਅਕਤੂਬਰ, 2023 ਨੂੰ 1,200 ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ 251 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੰਧਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦੋਵਾਂ ਜੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਭੜਕਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਗੱਲ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੋਰਿਸ ਜੌਨਸਨ ਨੇ ਉਦੋਂ ਕਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਰਟੀਗੇਟ ਵਿਚ ਫਸ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਵਿਚ ਇਸਤਾਂਬੁਲ ਵਿਚ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਇਕ ਲੇਖ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੌਨਸਨ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜਨ ਲਈ ਕੀਵ ਗਏ ਸਨ। ‘ਪੱਛਮ ਅਜੇ ਜੰਗ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।’ ਉਸ ਦੇ ਲਈ, ਜੰਗ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੱਛਮੀ ਸਰਦਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸੀ।
ਯੂਕ੍ਰੇਨੀ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ 17 ਲੱਖ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਰੂਸ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਲੀਡ ਹਾਸਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡੋਨਾਲਡ ਰਮਸਫੇਲਡ ਨੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਪੁਰਾਣਾ ਯੂਰਪ’ ਕਹਿ ਕੇ ਅਪਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ 7 ਨੇਤਾ ਵੋਲਾਦੀਮੀਰ ਜ਼ੇਲੈਂਸਕੀ ਨੂੰ ਓਵਲ ਆਫਿਸ ਵਿਚ ਟਰੰਪ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਕਿਸ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ? ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਪੁਤਿਨ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰੋ? ਪੁਤਿਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਜੰਗ ਨੂੰ ਖਤਮ ਨਾ ਕਰੋ। ਜਦੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਪੱਛਮੀ ਸਰਦਾਰੀ ਲਈ ਹੈ ਤਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿਓ।
ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਹਿਟਲਰ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਚ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਸਦਾ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਕੱਠ ਵਿਚ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ? ਜਵਾਬ, ਬੇਸ਼ੱਕ, ਇਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ‘ਨਹੀਂ’ ਹੈ। ਇਸ ਜੰਗ ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਮੈਂ ਨੇਤਨਯਾਹੂ ’ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
ਪੱਛਮ ਦੋ ਹੋਰ ਹਾਰਾਂ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰੇਗਾ-ਇਕ ਯੂਰਪ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਗੜ੍ਹ ਵਿਚ? ਇਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਟੌਰਸ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਦੂਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਕੋ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਲਗਾੲੇ ਗਏ ਕੈਮਰਿਆਂ ’ਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੰਧ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਟਿਕਾਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਘਾਤਕ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਮਾਸਕੋ ਅਤੇ ਤਹਿਰਾਨ ’ਤੇ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਦੁਬਿਧਾ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੇਗੀ।
-ਸਈਦ ਨਕਵੀ
ਹਿੰਦੀ ’ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਮਾਰ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੌਣ?
NEXT STORY 
