17 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ 14 ਸਰਕਾਰਾਂ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਕੁਝ ਤਾਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਚੱਲੀਆਂ, ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ, ਦੂਜੇ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਇਹ ਨੇਪਾਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 2008 ਤੋਂ ਇਕ ‘ਲੋਕਤੰਤਰੀ’ ਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਤੇਜ਼ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਵਸਿਆ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਅੱਡਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਸਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਸੇ ਨੇ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਉਬਲਦਾ ਗੁੱਸਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭੜਕ ਉੱਠਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 20 ਨੌਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।
ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਇਕ ਹਾਲੀਆ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਇਸ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜੋ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਮੱਧਮ ਪੈ ਗਈ ਸੀ । ਉਹ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਜੋ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। 2015 ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਭੂਚਾਲ ਕਾਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ।
ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਛੱਡੋ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ’ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਟਰਾਂਸਪੇਰੈਂਸੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਨੇ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਚੋਟੀ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਖੌਤੀ ‘ਨੇਪਾ ਬੇਬੀਜ਼’ ਦੇ ਵੀਡੀਓ ਅਤੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਰੀਲਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਵਾਇਰਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ , ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵਧ ਗਈ।
ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਰ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਾਮੂਲੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ 20 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਗਰਿਕ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਮੋਟੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਇਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ 20 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੇਪਾਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ, ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ, ਰਸੋਈਏ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਤਫਾਕਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੇ ਗਏ ਪੈਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦਾ 26 ਫੀਸਦੀ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਮੀਰਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਵਧਦਾ ਪਾੜਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਸੁਭਾਵਿਕ ਤੌਰ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਜ਼ਾ ਵਿਵਾਦ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਕਿ ਚੋਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਫੇਸਬੁੱਕ, ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ, ਐਕਸ ਅਤੇ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਸਮੇਤ 26 ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਹ ਪਾਬੰਦੀ ਇਸ ਲਈ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ ਮੰਨਿਆ। ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਆਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਵਟਸਐਪ ਅਤੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਵਰਗੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਇਹ ਤੀਜਾ ਅਜਿਹਾ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿਚ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਨੂੰ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਤਿੰਨੋਂ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਰਿਹਾ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ‘ਵੱਡੇ ਭਰਾ’ ਵਾਂਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਾਂਝੇਦਾਰ ਨਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ ਪਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਅਜੇ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੁਣ ਤੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ’ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 2015-16 ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ‘ਆਰਥਿਕ ਨਾਕਾਬੰਦੀ’ ਪਿੱਛੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹੱਥ ਸੀ। ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਧਾਰਨਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਅਣਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਮਧੇਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਲਟ, ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਕਹਾਣੀ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਨਾ ਮੁੜੇ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਣਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸਦਾ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸਰਹੱਦ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਜੋ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਦੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਜਾਂ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਸ ਕਾਰਜਬਲ ਨੂੰ ਇਕ ਉਤਪਾਦਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੈ।
-ਵਿਪਿਨ ਪੱਬੀ
‘ਹੁਏ ਤੁਮ ਦੋਸਤ ਜਿਸਕੇ’ ਦੁਸ਼ਮਨ ਉਸਕਾ ਆਸਮਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋ!
NEXT STORY 
