ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦੀ ਵੰਡ ਅਕਸਰ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪਤੀ, ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਸੰਜੇ ਕਪੂਰ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵਿਵਾਦ ਨੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਪੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਆਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਨਿੱਜੀ ਸਬੰਧ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸੰਜੇ ਕਪੂਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਜਿਸਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 30,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਆਂਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ ਦੀ ਧੀ ਸਮਾਇਰਾ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਕਿਆਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ ਪ੍ਰਿਆ ਸਚਦੇਵ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ’ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੜੱਪ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਜੇ ਕਪੂਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਵਸੀਅਤ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਵਸੀਅਤ ਵਿਚ ਗੰਭੀਰ ਗਲਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਸੀਅਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪ੍ਰਿਆ ਸਚਦੇਵ ਕਪੂਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਇਰਾ ਅਤੇ ਕਿਆਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਰ. ਕੇ. ਫੈਮਿਲੀ ਟਰੱਸਟ ਰਾਹੀਂ 1,900 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਉਸ ਪੈਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਕਿਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸੰਜੇ ਕਪੂਰ ਦੀ ਮਾਂ ਰਾਣੀ ਕਪੂਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਪ੍ਰਿਆ ਖਿਲਾਫ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵਸੀਅਤ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਦੋ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਵਸੀਅਤਨਾਮਾ (ਵਿਲ) ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ (ਸਕਸੈਸ਼ਨ ਲਾਅ)। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਇਕ ਜਾਇਜ਼ ਵਸੀਅਤ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਸੀਅਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਜਾਂ ਵਿਵਾਦ ਹੈ ਜਾਂ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਸੀਅਤ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ 1925 ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰ ਐਕਟ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਵਾਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ’ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ-ਵਸੀਅਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ (ਛੇੜਛਾੜ ਜਾਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਤਿਆਰੀ), ਸਾਰੇ ਜਾਇਜ਼ ਵਾਰਿਸਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਣਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲਤਾ, ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦੇ (ਸਬੂਤ, ਗਵਾਹ, ਮਿਤੀ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਸਥਿਤੀ) ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਟਕਰਾਅ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਵਾਦਾਂ ’ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਸੀਅਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀਆਂ ਵਸੀਅਤਾਂ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸਾਂ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਹਿੱਸਾ ਦੇਣ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ, ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਸਾਂਝੀਆਂ ਵਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਪਹਿਲਾਂ ਵਸੀਅਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਸੀਅਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ (ਮੌਜੂਦ ਗਵਾਹ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜ਼ਿਕਰ)। ਜੇਕਰ ਵਸੀਅਤ ਜਾਇਜ਼ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਸੀਅਤ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿਰਾਸਤ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਭੈਣਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ, ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ, ਮਾਪਿਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਵਾਦ ਇਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਅੰਬਾਨੀ, ਮੋਦੀ, ਓਬਰਾਏ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਆਦਿ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਘਾਟ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਟਰੱਸਟ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸ਼ੇਅਰਹੋਲਡਿੰਗ ਢਾਂਚੇ, ਅਸਪੱਸ਼ਟ ਵਸੀਅਤਾਂ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਆਰਥ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲ ਇਕ ਸਪੱਸ਼ਟ, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਸੀਅਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਿਆਂ ਦੇਣ ਵਿਚ ਨਿਰਪੱਖ ਹਨ ਪਰ ਲੰਬੀਆਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈਆਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸੰਜੇ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਕਪੂਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਵਿਵਾਦ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸੇ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸ ਵਿਚ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ, ਵਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਵੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸਮਾਜ ਜੋ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਵਸੀਅਤਾਂ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ : ‘‘ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਵਸੀਅਤ ਲਿਖਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈ।’’
ਰਜਨੀਸ਼ ਕਪੂਰ
ਅਮਰੀਕਾ-ਚੀਨ ਵਪਾਰ ਗੇਮ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਰਾਹ
NEXT STORY 
