ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਂਗ ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਕੀ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਅਤੇ ਦੰਗੇ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੈ? ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਕਈ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਬੌਣੇ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਧਦੀ ਕਿਉਂ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭੀੜ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਗੈਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਦੁਆਰ, ਪੁਰਾ ਮਹਾਦੇਵ, ਦੇਵਘਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਵੀ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ’ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ’ਚ ਹਾਦਸਿਆਂ ਕਾਰਨ ਕਈ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ’ਚ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਸਮੇਤ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 10-15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਗਤ ਕਾਂਵੜੀਏ ਗੰਗਾ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕਾਂਵੜੀਏ ਗੰਗਾ ਜੀ ਤੋਂ ਜਲ ਲੈ ਕੇ ਪੈਦਲ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ’ਤੇ ਜਲਾਭਿਸ਼ੇਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਪੈਦਲ ਜਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੜਕ ’ਤੇ ਲੇਟ ਕੇ। ਡਾਂਕ ਕਾਂਵੜ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਤੋਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਕੂਟਰ, ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ, ਕਾਰ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਕਿਸੇ ਵਾਹਨ ਰਾਹੀਂ ਗੰਗਾ ਜੀ ਤੋਂ ਜਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੱਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਕੇ ਸੜਕ ਨੂੰ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ 10-15 ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਅਣਉਚਿਤ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਤੋਂ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਕਾਰਨ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਵੇਂ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਦੂਰੀ ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ’ਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ, ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਗੰਭੀਰ ਬੀਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ ਲਿਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਰਸਤੇ ’ਚ ਦਮ ਤੋੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਜਾਣਾ ਪਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦਾ ਰੁਖ ਟ੍ਰੇਨ ਦੇ ਸਫਰ ਵੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਟ੍ਰੇਨਾਂ ’ਚ ਵੀ ਭਾਰੀ ਧੱਕਾ-ਮੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਭਗਤੀ ਸੰਗੀਤ ਵੱਜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਾਂਵੜ ਧਾਰਕ ਆਪਣੇ ਵਾਹਨਾਂ ’ਤੇ ਕੰਨ ਪਾੜਨ ਵਾਲੇ ਸਪੀਕਰ ਲਗਾਈ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਮਾਹੌਲ ਕਾਰਨ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਚਾਨਕ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਲਈ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਭੰਡਾਰੇ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਲਈ ਹਰਿਦੁਆਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੰਗਾਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਾਂਵੜ ਨੂੰ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਹਨ। ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਵਿਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਅਪਰਾਧਿਕ ਬਿਰਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਧਰਮ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਭਲਾਈ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਖੋਖਲੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਕਲੰਕ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਦਰਅਸਲ ਕਾਂਵੜੀਏ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਧਰਮ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਇਸ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਵੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਰਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, ਆਸਥਾ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਆਸਥਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਗੜਬੜ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਉੱਠਣਗੇ। ਆਸਥਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਗੜਬੜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਲੁਕਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ-ਹਰਿਦੁਆਰ ਰੂਟ ’ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਲਈ ਗੰਗਾ ਨਗਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਕਾਂਵੜੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਦਿਖਾਵੇ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਆਚਰਣ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਕਾਂਵੜੀਏ ਇਕ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਧਰਮ ਵਿਰੋਧੀ ਆਚਰਣ ਨਾਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਦੁੱਖ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਕਾਂਵੜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਦੁੱਖ ਝੱਲ ਕੇ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ’ਤੇ ਜਲ ਪਾ ਕੇ ਨਾਰਾਇਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਨਾਰਾਇਣ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਤਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਨਾਰਾਇਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ।
ਰੋਹਿਤ ਕੌਸ਼ਿਕ
ਵਧਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ
NEXT STORY 
