ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਇਕੱਲਤਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਇੰਨੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕੱਲਤਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਫੈਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਡੇਵਿਡ ਰੌਬਸਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਲਾਅਜ਼ ਆਫ ਕਨੈਕਸ਼ਨ’ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕੱਲਤਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਖਾਓ। ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਡ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੋ। ਸਿਗਰਟ ਨਾ ਪੀਓ। ਪੂਰੀ 8 ਘੰਟੇ ਦੀ ਨੀਂਦ ਲਓ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਦੋਸਤ ਬਣਾਓ।
ਕਿਤਾਬ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕੱਲਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਤੇ ਇੰਨਾ ਬੋਝ ਕਿਉਂ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ, ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨਾ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਕੱਲਤਾ ਕਾਰਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਇਸ ਪਾਸੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਕੱਲਤਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਇਕੱਲਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝਦੀ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਲੋਨਲੀਨੈੱਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਬਣਾਏ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਆਨ ਸੋਸ਼ਲ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ, ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਹਰ ਚੀਜ਼ ਘਰ ਬੈਠੇ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਮੰਗਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਵੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਸਬਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਘਰੇਲੂ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਸਰਗਰਮੀ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੈਂਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗੱਲਬਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੈਂਡਲਾਈਨ ਫੋਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਨੰਬਰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਕਸਰ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਫੋਨ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਹਰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫ਼ੋਨ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੌਣ ਕਹੇ। ਇਹ ਗੱਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਕੱਲਤਾ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਵਰਦਾਨ ਵਜੋਂ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕੱਲਤਾ ਦੀ ਇਸ ਗੁਲਾਬੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਉੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਇਆ।
ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਆਦਮੀ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਸਿੰਗਲ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ, ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਹਿਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਕੱਲਾ ਆਦਮੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤਾਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੁੱਖ ’ਚ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਲੇਪ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ, ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਦਾ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਹੋਣ, ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਫ਼ਤ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦੌੜਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਸਾਰੀਆਂ ਨਕਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਅਧੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਲਨਾਇਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੌਣ ਬਚਾਵੇਗਾ? ਅੱਜ ਤੋਂ 30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਥੇ ਚਾਲੀ ਫੀਸਦੀ ਮੁੰਡੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋਹਰਾ ਦਬਾਅ ਹੈ। ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਇਕੱਲਿਆਂ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਭਾਉਣੀ ਔਖੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਨੌਜਵਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕੱਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ ਹਨ। ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੇੜਤਾ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਭੱਜ ਲਓ। ਪੱਛਮ ਨੇ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਕੇਅਰ ਇਕਾਨਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅੱਜ ਵੀ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਓ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਨ। ਕਾਸ਼! ਇੱਥੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ। ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋੜਿਆ, ਫਿਰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਸੌਂਪਿਆ ਕਿ ਇਕੱਲਤਾ ਕਿੰਨੀ ਚੰਗੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਮਾ ਸ਼ਰਮਾ
...ਆਖਰ ਹੋਰ ਕਿੰਨੀਆਂ ‘ਨਿਰਭਯਾ’ ਬਾਕੀ
NEXT STORY 
