ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ’ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ, ਟਰੰਪ ਦੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਦੀ ਅਮਰੀਕਾ ਗਏ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਧੂਰ’ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਪਰ ਟਰੰਪ ਦੇ ਦੂਜੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।
ਟਰੰਪ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਫੌਜੀ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇਣਾ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਨਿਰਣਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਪਰ ਟਰੰਪ ਅਤੇ ਮੋਦੀ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਗੁਆਇਆ। ਇਸ ਲਈ, ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਰੁਖ਼ ਕਈ ਅਸਹਿਜ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਟਰੰਪ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਭਾਰਤ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼’ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਤੁਲਨ ’ਤੇ ਨਾਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ ਵਿਚ ਵਿਚੋਲਗੀ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਵੀ ਉਠਾਇਆ, ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮਾਹਿਰ ਟਰੰਪ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ‘ਚੌਧਰੀ’ ਬਣਨ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਚੌਧਰ ਰੂਸ-ਯੂਕ੍ਰੇਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਗਾਜ਼ਾ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸਰਦਾਰੀ ਠੀਕ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ, ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਕਸਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਪਿਛਲੇ 3 ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਟਰੰਪ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ-ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸੰਧੀ ਇਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਫਿਰ ਟਰੰਪ ਦਾ ਅਮਰੀਕਾ, ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਰ ਮੋਰਚੇ ’ਤੇ ਕਿਉਂ ਘੇਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਆਓ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੀਏ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਟਰੰਪ ਦੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਹਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਚੋਣ ਵਾਅਦਿਆਂ ਨੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸੀ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਪਰ ਕੀ ਇਸ ਲਈ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਬੇੜੀਆਂ ਨਾਲ ਭੇਜਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ?
ਟਰੰਪ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਵਿਵਹਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੋ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਾਧਿਆ, ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਟੈਰਿਫ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੈ। ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟੈਰਿਫ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਤੈਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਟਰੰਪ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ‘ਟੈਰਿਫ ਯੁੱਧ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ’ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।
ਅਖੀਰ ਸਾਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਆਉਣਾ ਪਿਆ। ਜੇਕਰ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਟੈਰਿਫ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਟਰੰਪ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਇਕ-ਇਕ ਕਰ ਕੇ ਵਾਪਸ ਲੈਣ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਹਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਐਪਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ’ਤੇ ਉੱਚ ਟੈਰਿਫ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸੈਮਸੰਗ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅੰਤਰਿਮ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਅਹਿਮਦ ਅਲ-ਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭਿਆਨਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਬੂ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲ-ਜੋਲਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਗਲੋਬਲ ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ’ਤੇ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਇਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਰਿਆਦ ਵਿਚ ਟਰੰਪ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਫੋਟੋ ਖਿਚਵਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਸੀਰੀਆ ’ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਹਨ।
ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਟਰੰਪ, ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਵੀ, ਵਪਾਰਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦੇਸ਼ ਅਮਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਦਮੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਆਚਰਣ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਅਮਰੀਕਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਰਸਰੀ ਹੈ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ, ਅਮਰੀਕਾ ’ਤੇ 9/11 ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ, ਅਲ ਕਾਇਦਾ ਮੁਖੀ ਓਸਾਮਾ ਬਿਨ ਲਾਦੇਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਐਬਟਾਬਾਦ ਵਿਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਪਾਂਸਰਡ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵੀ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਸਮੇਤ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ, ਵਪਾਰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਟਰੰਪ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ‘ਮਹਾਨ’ ਦੱਸਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਕੂਟਨੀਤਕ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਅਮਰੀਕਾ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖਣਿਜ ਸੰਪਤੀ ਦਾ ਦੋਹਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕਤੰਤਰ, ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ’ਤੇ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੋਸਤਾਨਾ ਖੁਸ਼ਫਹਿਮੀ ਸਾਡੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਟਰੰਪ ਦੀ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਕੂਟਨੀਤੀ ਤੋਂ ਸਹੀ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਣਨੀਤਕ ਤਰਜੀਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ
ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਬਦਲਾਅਕਾਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ
NEXT STORY 
