ਵਿਸ਼ਵ ਪਸ਼ੂ ਦਿਵਸ 100 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। 4 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹਾਈਨਰਿਚ ਜ਼ਿਮਰਮਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਇਕ ਜਰਮਨ ਜਾਨਵਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਦੋਸਤੀ ਬਨਾਮ ਦੁਸ਼ਮਣੀ : ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ; ਇਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨਾ ਸਮਝਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਮੰਨਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਇਹ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਪੂਰਕ ਦੋਵੇਂ ਹਨ। ਲਗਭਗ 100 ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਇਹ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਆਵਾਸ, ਭੋਜਨ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫੌਜੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੁੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਵਰਗੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1861 ਵਿਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਚ ਐੱਸ. ਪੀ. ਸੀ. ਏ. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰੁਕਮਣੀ ਦੇਵੀ ਅਰੁੰਦੇਲ ਅਤੇ ਮੇਨਕਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਯਤਨ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਜੰਗਲ ਸਫਾਰੀ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਕ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਸਦਾ ਡਰ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਦੀ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿਚ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖੇ ਗਏ ਕੁਝ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮੇਰੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹਨ। ਜੰਗਲ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਰਾਜੇ ਵਾਂਗ ਲੰਘ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਹ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮਸਤੀ ਕਰਦੇ ਦਿਸੇ। ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਘਾਤਕ ਹੋਵੇਗੀ।
ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ੇਰਨੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੇਰਨੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੂੰ ਆਦਮਖੋਰ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਮਨੁੱਖੀ ਖੂਨ ਦਾ ਸੁਆਦ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਥੀ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ।
ਇਕ ਵਾਰ, ਇਕ ਪੂਰਾ ਹਾਥੀ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਾਥੀ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ, ਇਕ-ਇਕ ਕਰ ਕੇ ਦੂਜੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ, ਇਹ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹਾਥੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹਾਥੀ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਿਆ।
ਪਸ਼ੂ ਸੰਭਾਲ : ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਪਾਣੀ, ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਭਲਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸਿਆਣਪ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ, ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਇਕ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਬਾਘ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ? ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। 2024 ਵਿਚ, ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਲਈ ਇਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਘਰ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਗਲੀ ਦੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਕਸਰ ਰੌਲਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝੀਏ ਕਿ ਉਹ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰੀਏ।
ਪਸ਼ੂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ’ਤੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੀਵਨ-ਰੱਖਿਅਕ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਪਾਅ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਰਥਿਕਤਾ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਫੰਡ ਖੜੋਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਅਟੁੱਟ ਹੈ : ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਇੰਨਾ ਡੂੰਘਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨਾ ਘਾਤਕ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚੰਦਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਔਸ਼ਧੀ ਜੜ੍ਹੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਅਨੈਤਿਕ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਮੱਗਲਿੰਗ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਜਾਨਵਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਦਵਾਈ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਜਾਂ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਗਲਿਆਰੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ; ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਹਰ ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵ ਪਸ਼ੂ ਦਿਵਸ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਡਾ ਰਵੱਈਆ ਬਦਲਣਾ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ।
ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਰੀਨ
ਕੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰੇ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ?
NEXT STORY 
