ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਾਈਮਨ ਕੁਜ਼ਨੇਟਸ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਹਨ : ਵਿਕਸਤ, ਘੱਟ ਵਿਕਸਤ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ। ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦਾ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਦੇ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਜੋ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਦੌੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ ਪਰ 1950 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਉਲਟ ਗਿਆ। ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ।
ਅੱਜ ਵੀ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ ਉੱਥੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਲਈ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਨੂੰ 20 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਈ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਆਪਣੇ ‘ਮੁਫ਼ਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਏਜੰਡੇ’ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਵੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਆਰਥਿਕ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਣਨਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਡਾਲਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
2024 ਵਿਚ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਫਿਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਮੁਦਰਾ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਨੇ ਇਕ ਸਵੈਪ ਲਾਈਨ ਰਾਹੀਂ ਪੀਪਲਜ਼ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਚਾਈਨਾ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਚੀਨ ਦੀ ਮੁਦਰਾ ਰੇਨਮਿਨਬੀ (ਯੂਆਨ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਵਪਾਰ ਇਨਵਾਇਸ ਅਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੈੱਟਵਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਡਾਲਰ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਹਨ ਪਰ ਚੀਨ ਦੇ ਯੂਆਨ (ਰੇਨਮਿਨਬੀ) ਵਿਚ ਵਪਾਰ ਇਨਵਾਇਸ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਵਿਰੋਧੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮੁਦਰਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ’ਚ ਬਦਲਾਅ : ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ (ਆਈ. ਐੱਮ. ਐੱਫ.) ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ (ਐਮਿਲੀ ਰੇਜ਼, ਅਰਿਆਨਾ ਬ੍ਰਿਗੁਏਲੀ, ਕਸਾਸ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਅਰਨੌਡ ਮੇਹਲੀ ਦੁਆਰਾ) ਨੇ 1999 ਤੋਂ 2023 ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜਿਅਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਕ ਅਪਡੇਟ ਕੀਤਾ ਡੇਟਾਬੇਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਡਾਲਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ’ਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਹਾਵੀ ਹੈ ਪਰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਸਾਊਥ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਯੂਰੋ ਇਕ ਦੂਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਸੰਦ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਰੇਨਮਿਨਬੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜੇ ਤੱਕ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵਿਆਪਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਫਿਰ ਵੀ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ :
1. ਰੇਨਮਿਨਬੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਚੀਨ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਪਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ।
2. ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਕ ਵੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ। 2022 ਵਿਚ ਰੂਸ ’ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰੂਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
3. ਵਪਾਰਕ ਚਲਾਨ ’ਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਕਈ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਰੇਨਮਿਨਬੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ’ਚ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਖਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਲੁਕਵੇਂ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਦਲਾਅ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਾਲਾਂਕਿ ਰੇਨਮਿਨਬੀ (ਚੀਨੀ ਮੁਦਰਾ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੀਮਤ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ।
ਦੂਜਾ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਬੰਧ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿਚ ਰੂਸ ਦੁਆਰਾ ਯੂਕ੍ਰੇਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਵੋਟਿੰਗ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਡਾਲਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਪਾਰਕ ਇਨਵਾਇਸਿੰਗ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਰੇਲੂ ਮੁਦਰਾ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਨਵਾਇਸਿੰਗ ਪੈਟਰਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਉਭਰ ਰਹੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕੀ ਫੈਡਰਲ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ : ਅਗਸਤ 2024 ਵਿਚ, ਅਮਰੀਕੀ ਫੈਡਰਲ ਰਿਜ਼ਰਵ ਨੇ ਇਕ ਨੋਟ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਚੀਨੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ‘ਨੇੜਲੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।’ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਮਰੀਕੀ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਰੇਨਮਿਨਬੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਧਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਰੂਸ ’ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਰੇਨਮਿਨਬੀ ਨੂੰ ਰੂਸ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਲਈ ਇਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਮੁਦਰਾ ਬਣਾ ਦੇਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਵੇਗਾ।
ਫਿਰ ਵੀ, ਬੀਜਿੰਗ ਦੇ ਆਪਣੀ ਮੁਦਰਾ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰਣਨੀਤਿਕ ਯਤਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਰੁਕਾਵਟ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਹੋਰਨਾਂ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਵਪਾਰਕ ਮੁਦਰਾ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
—ਨਿਰੰਜਨ ਰਾਜਾਧਿਆਕਸ਼ਾ
(ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਅਰਥਾ ਇੰਡੀਆ ਰਿਸਰਚ ਐਡਵਾਈਜ਼ਰਜ਼)
ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ -ਦੂਤ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ
NEXT STORY 
