ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਚ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਆਊਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਰਟਵੇਵ ਰੇਡੀਓ ਸੇਵਾ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਕਾਰਾ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਮੀਡੀਆ (ਐੱਲ. ਕੇ. ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ) ਨੂੰ ਝੁਕਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੀਂਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਕਾਇਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਮਈ 2014 'ਚ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਸ਼ਣ 'ਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ ਪਰ 1200 ਸਾਲ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਧੱਬਿਆਂ ਲਈ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੀਡੀਆ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਂ, ਇਕ ਨਾਮੀ ਉਰਦੂ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਾਂ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਤੋਪ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਪਾਦਕ ਮੌਲਵੀ ਮੁਹੰਮਦ ਬਕਾਰ ਉਰਦੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸਨ।
ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਜਿਸ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਦੋਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮੀਡੀਆ 'ਚ ਸ਼ਾਹੀ ਡੀ. ਐੱਨ. ਏ. ਹਾਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੀਡੀਆ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲੋ-ਦਿਮਾਗ 'ਤੇ ਕਾਫੀ ਅਸਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਮਾਰਕ ਟਵੇਨ ਨੇ ਇਸ ਰਗ 'ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ''ਦੋ ਹੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ–ਸਵਰਗ 'ਚ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਇਥੇ ਐਸੋਸੀਏਟਿਡ ਪ੍ਰੈੱਸ।''
ਇਹੀ ਪੱਛਮੀ ਗੁਲਾਮੀ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਤਮਗ਼ਾ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਆਸਾਨ ਹੈ : ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਨਫਰਤ ਉਗਲੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਔਲਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਪਾਲੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋ।
ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਬਾਰੇ ਵਿਗਿਆਪਨ ਛਾਪਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ, 'ਕੀ ਤੁਹਾਡਾ ਵਿਚਾਰ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਹੈ?'
ਇਹ ਵਿਗਿਆਪਨ ਇਸ ਵਾਕ ਦੇ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, 'ਤੁਹਾਡਾ ਵਿਚਾਰ ਅਸਲ 'ਚ ਤੁਹਾਡਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।'
ਇਸ ਵਿਗਿਆਪਨ 'ਚ ਕਾਫੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਹੈ। ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਇਕ ਸਫ਼ਾ ਹਫਤੇ 'ਚ 3 ਤੋਂ 5 ਵਾਰ ਇਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ 'ਚ ਸ਼ੀ ਜਿਨਪਿੰਗ, ਪੁਤਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਖਬਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਚ ਫਰਾਂਸ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਾਚਾਰ ਏਜੰਸੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਖਬਰਾਂ ਖ਼ੁਦ ਪੱਛਮੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਉਕਤ ਸਵਾਲ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀ ਇਹੋ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਖਬਾਰ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵਰਗ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਹੁਣ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਨੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਚ ਸ਼ਾਰਟਵੇਵ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਥੇ ਕਥਿਤ ਆਜ਼ਾਦ ਪੱਤਰਕਾਰਿਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਸੂਬੇ 'ਚ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਨਿਡਰ ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਅਜੇ ਤਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕਿਆ ਹੈ।
1990 'ਚ ਜਦੋਂ ਮੌਜੂਦਾ ਮੀਰਵਾਇਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮੀਰਵਾਇਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਫਾਰੂਕ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਦੇ ਸਤੀਸ਼ ਜੈਕਬ ਨਾਲ ਈਦਗਾਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਿਊਰੋ ਚੀਫ ਮਾਰਕ ਟੁਲੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਕਵਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ 'ਚ 72 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਇਕੋ-ਇਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਮੀਡੀਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਭੀੜ ਟੁਲੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਥੇ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਸਤੀਸ਼ ਇਕ ਫੈਂਸੀ ਰਿਕਾਰਡਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਜਰਮਨ ਰੇਡੀਓ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੱਸਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੁਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਸਤੀਸ਼ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ 'ਚ ਜਾਣ ਲਈ ਮੈਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਅਕਸਰ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ 'ਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਗੁੱਸੇ 'ਚ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਲਈ ਗੁੱਸੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਚ ਮੈਂ ਵੀਰਵਾਇਜ਼ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਵਾਦੀ ਦੇ ਕੁਝ ਧੜਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਜਤਾਇਆ ਸੀ ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ, ''ਤੁਸੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਚਮਚੇ ਹੋ।'' ਜਲਦ ਹੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਨੀਲੀ ਸ਼ਰਟ ਅਤੇ ਪੈਂਟ ਪਾਈ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਰਿਵਾਲਵਰ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਨਿਕਲਿਆ। ਉਹ ਚਿੱਲਾਇਆ, ''ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿਆਂਗਾ।'' ਭੀੜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਕੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਉਥੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਇਥੇ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਉਣਾ। ਉਹ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਦਾ ਫਿਰੋਜ਼ ਸੀ। ਇਹ ਫਰੰਟ ਵਲੋਂ ਇਕ ਸੰਕੇਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ
ਕਹਾਣੀ ਹੁਣ ਕਾਫੀ ਬਦਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਕਾਫੀ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਲੰਡਨ ਸਥਿਤ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ 'ਚ ਇਸ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾਣ : ''ਦੇਖੋ, ਤੁਸੀਂ ਯਹੂਦੀ ਲਾਬੀ ਦੇ ਦਬਾਅ 'ਚ ਫਿਲਸਤੀਨੀ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਲਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਫੇਰ ਸਕਦੇ?'' ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਨੂੰ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਰਬ ਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸਰਾਈਲੀ ਰਣਨੀਤੀ, ਸਾਊਦੀ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬੇਅਸਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਕੀ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ?
ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਲਈ ਇਕੋ-ਇਕ ਮੱਲ੍ਹਮ ਇਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾਈ ਬੈਠੇ ਚਿੱਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਐਂਕਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਵਾਦੀ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਹੋਣਗੇ। ਅਜੇ ਤਕ ਉਥੋਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਾਦੀ 'ਚ ਭੇਤ ਦਾ ਕਾਲਾ ਪਰਦਾ ਹਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇਗਾ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਭਰਨਯੋਗ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
—ਸਈਦ ਨਕਵੀ
ਡਿੱਗਦੀ 'ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ' ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਚਿੰਤਾ
NEXT STORY