ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਕ ਚਲਾਕ ਆਦਮੀ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇਖੀ। ਨਾਟਕ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਾਇਰਨ ਜਾਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਸ਼ਾਂਤ ਧਮਾਕੇ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅੰਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਚਾਲਾਂ ਅੱਗੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਆਦਮੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਚਲਾਕ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਕਮੇਟੀਆਂ ’ਚ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਬਿਸਾਤ ’ਤੇ ਪਿਆਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਰੱਖਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ, ਅਸਹਿਮਤੀ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਅਤੇ ਇਕ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸੰਚਾਲਕ ਵਾਂਗ ਆਕੜ ਕੇ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ਜੋ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਉਸਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਲਈ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ’ਤੇ ਤਾੜੀ ਵਜਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਵੱਟੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ’ਤੇ ਘੂਰਨ ਲਈ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਪਰ ਕਠਪੁਤਲੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਡੋਰੀਆਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਖਿਚਾਅ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਫੜਫੜਾਉਂਦੀਆਂ, ਲੜਖੜਾਉਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿੱਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਗੁੱਡੀਆਂ ਵਾਂਗ ਢਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਚਲਾਕ ਵੀ ਡਿੱਗ ਗਿਆ।
ਇਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੋਚਣ ’ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੋ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ-ਚਲਾਕ ਜਾਂ ਮਾਸਟਰ ਬਿਲਡਰ। ਛਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੰਟਰੋਲ ’ਤੇ ਫਲਦਾ-ਫੁੱਲਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦਿਸੇ। ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਉਗਲਦਾ ਹੈ, ਖੰਭ ਕੁਤਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਭਰ ਰੱਖਣ ’ਚ ਅਾਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਪਰ ਖੋਖਲੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਤਾਸ਼ ਦਾ ਘਰ ਜੋ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਹਵਾ ਨਾਲ ਢਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਾਸਟਰ ਬਿਲਡਰ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸੋਚਣ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾੜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਤਾਕਤ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਦੁਨੀਆ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧਦੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੈ।
ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਲਡਰ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਜੂਨੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤੀਆਂ ਕਰਨ, ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦੇਣਗੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਸ ਪਿਆ, ‘‘ਬੌਬ, ਜੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਮਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਨੱਚਾਂਗਾ।’’ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਚੇਲੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਉਸ ਚਲਾਕ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਕਰੋ ਜੋ ਮੈਂ ਅੱਜ ਦੇਖਿਆ। ਉਸਦੇ ਚੇਲੇ ਤੋਤੇ ਸਨ, ਨੇਤਾ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਲੜਖੜਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦੀ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਤਨ ਅਟੱਲ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ।
ਇਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਰਕਸ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਕ ਸਵੇਰ, ਰਿੰਗਮਾਸਟਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਸ਼ੇਰ ਖਾਲੀ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਵੱਲ ਉਲਝਣ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੋਕਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਟਕਦੇ ਰਹੇ, ਇਹ ਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਕਦੋਂ ਡਿੱਗਣਾ ਹੈ। ਹਾਥੀ ਘਬਰਾਹਟ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸ ਛਾਂਟੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਪੂਰਾ ਸ਼ੋਅ ਖਿੰਡ ਗਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸੋਚਣ ਜਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਚਾਲਬਾਜ਼ ਸਰਕਸ ਚਲਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਇਕ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ? ਇਕ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ, ਜਾਂ ਇਕ ਮਾਸਟਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨੇ ਤਾਕਤਵਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਵਿਰਾਸਤ ਛੱਡੀ।
ਇਤਿਹਾਸ ਕਦੇ ਵੀ ਚਾਲਬਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ!
-ਰਾਬਰਟ ਕਲੀਮੈਂਟਸ
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭਾਜੜ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇਕ ਚੱਕਰਵਿਊ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ
NEXT STORY 
