ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ, ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਗੱਠਜੋੜਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸੱਤਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਵੋਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ, ਜਾਤੀ ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ 2025 ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਬਿਹਾਰ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਚੋਣਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਵਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਿੰਨ ਧਾਰਾਵਾਂ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ : ‘ਇੰਡੀਆ’ ਗੱਠਜੋੜ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨਤਾ ਦਲ (ਰਾਜਦ) ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਹੈ; ਐੱਨ. ਡੀ. ਏ., ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਨਤਾ ਦਲ-ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦਾ ‘ਜਨ ਸੁਰਾਜ ਅਭਿਆਨ’, ਇਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਭਰ ਰਹੀ ਤਾਕਤ।
ਰਾਜਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲਾ ‘ਇੰਡੀਆ’ ਗੱਠਜੋੜ ਇਸ ਚੋਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਤੇਜਸਵੀ ਯਾਦਵ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ।
ਰਾਜਦ ਦਾ ਇਕ ਠੋਸ ਸਮਾਜਿਕ ਆਧਾਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਵੋਟਰਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਤਾਜ਼ਾ ਹਨ। ਕਾਂਗਰਸ, ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਦਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੰਭਾਵੀ ਝਗੜੇ ਵੀ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ, ਤੇਜਸਵੀ ਦਾ ਯੁਵਾ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਡਿਜੀਟਲ ਸਮਝਦਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
‘ਇੰਡੀਆ’ ਗੱਠਜੋੜ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਨਾਲ 2029 ਦੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਐੱਨ. ਡੀ. ਏ. ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਫਿਰ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ 7 ਵਾਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਜਨਤਾ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਅਕਸ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਜਿਕ ਅਾਧਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ, ਕਦੇ ਮਹਾਗੱਠਜੋੜ ਵਿਚ ਅਤੇ ਕਦੇ ਐੱਨ. ਡੀ. ਏ. ਵਿਚ, ਉਸ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਨੇ ਉਸਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਐੱਨ. ਡੀ. ਏ. ਵਿਚ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਭਾਜਪਾ, ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰਹਿ ਕੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਤੀਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਯੁੱਗ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਹੁਣ ਸਥਾਨਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਯੋਜਨਾ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
ਐੱਨ. ਡੀ. ਏ. ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਾਇਦਾ ਇਸਦਾ ਸਥਿਰ ਕੋਰ ਵੋਟ ਅਾਧਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੱਤਾ ਵਿਰੋਧੀ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਖੜੋਤ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਿਰਦਰਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਿਕੋਣ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਉੱਭਰਦਾ ਕਾਰਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ (ਪੀ. ਕੇ.) ਹੈ। ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਤੋਂ ਜਨਤਕ ਨੇਤਾ ਤੱਕ ਦਾ ਉਸਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੁਣ ਇਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨ ਸੁਰਾਜ ਅਭਿਆਨ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਰਵਾਇਤੀ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਉਸਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਸਰਲ ਹੈ ‘ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਇਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਸੋਚ ਲਿਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।’ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤਣਗੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੋ ਪੱਧਰਾਂ ’ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਵੋਟਾਂ ਕੱਟਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ : ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰਵਾਇਤੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਣ ਨੂੰ ਚੋਣ ਬਹਿਸ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਲਿਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਜਨਤਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਇਕ ਤੀਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਜਾਤੀ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਯਾਦਵਾਂ, ਕੁਸ਼ਵਾਹਾਂ, ਭੂਮੀਹਾਰਾਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ, ਇਕ ਨਵਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ-ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ-ਨਿਰਣਾਇਕ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਵਾਰ ਸ਼ਾਸਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੇ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚਰਚਾ ਹੁਣ ਵ੍ਹਟਸਐਪ ਸਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਰਣਨੀਤਿਕ ਹੁਨਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਚੋਣ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬਹਿਸ ਵਿਕਾਸ ਬਨਾਮ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਰਾਜ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਗੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਸਵਾਲ ਕਰੇਗੀ ਕਿ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਮੌਕੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਵਧੇ। ਤੇਜਸਵੀ ਯਾਦਵ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਗੇ, ਭਾਜਪਾ ਮੋਦੀ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੋਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨਗੇ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਚੋਣ ਕਿਸੇ ਇਕ ਮੁੱਦੇ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੁਆਰਾ ਫੈਸਲਾ ਹੋਵੇਗਾ।
2025 ਦੀਆਂ ਬਿਹਾਰ ਚੋਣਾਂ ਦਿਲਚਸਪ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਹਨ। ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ; ਤੇਜਸਵੀ ਯਾਦਵ, ਜੋ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਿਸ਼ੋਰ, ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
-ਵਿਨੀਤ ਨਾਰਾਇਣ
ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ
NEXT STORY 
